ХОЖА МУҲАММАД ПОРСО “ҲАФТОДУ СЕ ФИРҚА” РИСОЛАСИНИНГ ИСЛОМДАГИ ФИРҚАЛАРНИ ЎРГАНИШДАГИ АҲАМИЯТИ

Mas’udkhon ISMOILOV

doi:10.47980/MOTURIDIY/2023-2/13

Authors

Mas’udkhon ISMOILOV International Islamic Academy of Uzbekistan, Candidate of Historical Sciences, Assistant Professor of the ICESCO department for Islamic Studies and Islamic Civilization. A.Kadiri str. 11, 100011, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-2/13

Keywords:

Хожа Муҳаммад Порсо, етмиш уч фирқа, тасаввуф, темурийлар даври тарихи, радикал оқимлар, алломалар илмий мероси

Abstract

Мақолада темурийлар даври тарихи, маънавий ҳаётига доир масалалар қаламга олинган. Бу даврда юртимизда яшаган халқларнинг маънавиятида катта аҳамият касб этган Яссавия, Кубравия ва Хожагон-нақшбандия тариқатлари вакилларининг фаолияти ўрганилган. Жумладан, Баҳоуддин Нақшбанд ҳамда унинг султонлари Алоуддин Аттор, Хожа Муҳаммад Порсо, Яъқуб Чархий каби шайхлар ҳаёти ва улар ёзиб қолдирган тасаввуф соҳасидаги асарлар ҳақида маълумот берилган.
Хожагон-нақшбандия тариқатининг ёзма меросга айланиши, илмий-назарий жиҳатдан асослаб берилиши, таълимот сифатида шаклланиши биринчи навбатда Хожа Муҳаммад Порсонинг илмий фаолияти, унинг қаламига мансуб асарлар воситасида амалга ошган. Унинг асарлари шариатнинг турли масалаларига, тасаввуф назариясига, хусусан, хожагон-нақшбандия тариқати таълимотига бағишланган.
Муҳаммад Порсонинг илмий мероси бугунги кунда ҳам ўз аҳамиятини йўқотган эмас, албатта. Масалан, унинг “Ҳафтоду се фирқа” (“Етмиш уч фирқа”)” рисоласи ақида мавзусидаги бошқа асарлари каби бугунги глобаллашув даврида ақидапараст адашган оқим вакилларига раддиялар беришда илмий асосли кўрсатмалар баён қилинган қимматли манба сифатида муҳимдир. “Ҳафтоду се фирқа” рисоласи ушбу мақоланинг марказида туради. Асар Ислом умматининг етмиш уч фирқага бўлиниб кетиши хабарини берувчи ҳадис билан бошланган ва муаллифга маълум бўлган фирқалар рўйхати келтирилган ҳамда ҳар бир фирқанинг асосий ғояси баён қилинган, кейин уларга аҳли сунна олимларининг раддияси келтирилган.

References

Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 16 апрелдаги “Шарқшунослик соҳасида кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва илмий салоҳиятни ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарори. Қаранг: https://lex.uz/docs/4791086.

https://xs.uz/uzkr/post/ozbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyoevning-olij-mazhlis-va-ozbekiston-khalqiga-murozhaatnomasi.

Ж.Нуриддинов. (2018). Авроди Нақшбандия. Тошкент: “Ўзбекистон халқаро ислом академияси” нашриёт-матбаа бирлашмаси.

Али ибн Аҳмад ал-Ғурий. Канз ал-ибод фи шарҳ ал-Аврод: Қўлёзма. ЎзР ФА ШИ, инв. №2393. 464 ҳ.й. 386 варақ.

Бабаджанов Б. (1996). Политическая деятельность шайхов Накшбандия в Мавараннахре (I пол. XVI в.): Дис. ... канд. ист. наук. Тошкент: ИВ АН РУз.

Баратов М., Усмон О. (1995). Ўрта Осиёда тасаввуф оқимлари // Ўзбекистонда ижтимоий-фалсафий фикрлар тарихидан. Тошкент: Ўзбекистон.

Бўриев О., Ҳасанов М. (2001). Хожа Муҳаммад Порсо // Маънавият юлдузлари. Тошкент.

Зиёдов Ш. (2009). Хожа Муҳаммад Порсо кутубхонаси // Диншунослик фанларининг долзарб муаммолари. Илмийтўплам I том. Тошкент: Тошкент Ислом университети нашриёти.

Исмоилов М. (2023). Хожа Муҳаммад Порсонин “Етмиш уч фирқа” асари исломдаги фирқалар тарихини ўрганишга оид манба сифатида. Монография. Тошкент: Маҳалла ва оила.

Исмоилов М. (2019). Хожа Муҳаммад Порсонинг Шарқшунослик институтида сақланаётган асарлари / Имом Бухорий сабоқлари, №3.

Каримов Э. (1996). Суфийские тарикаты в Центральной Азии XII-XV в.в.: Дис. ... док. ист. наук. Тошкент: Институт истории АН РУз.

Хидирова Н. (2004). Хожа Муҳаммад Порсо илмий мероси: Дисс. ... тарих. фан. номзод. Тошкент: ЎзР ФА Тарих институти.

Хожа Муҳаммад Порсо. ал-Ҳадис ал-арбаъун. ЎзР ФА ШИ қўлёзмаси, №8825/IV.

Хожа Муҳаммад Порсо. Тафсири Қуръон. ЎзР ФА ШИ қўлёзмаси, №2180.

Хожа Муҳаммад Порсо. (нашр йили кўрсатилмаган) Фасл ул-хитоб. Тошкент: Ғ.Орифжонов матбааси.

Хожа Муҳаммад ибн Муҳаммад Порсои Бухороий. (1354). Қудсия (Каломоти Баҳоуддин Нақшбанд. Бо муқаддима, тасбеҳ ва таълиқ аз Муҳаммад Тоҳири Ироқий). Теҳрон.

Evrad-I Bahaiyye. (1991). Турк ва араб тилларида. https://www.kerimusta. com/evrad-i-bahaiyye. Koprulu Fuad. Turk edebiyatinda ilk mutasavviflar. Ankara.

De Weese D. (1988). The Elipce of the Kubraviyah in Central Asia // Iranica Stadies. vol. XXI. № 1-2.