XI-XII асрларда Мовароуннаҳрда ҳанафий-мотуридий тафсир мактаби ривожи

Ikhtiyor  Abdurahmonov

doi:10.47980/MOTURIDIY/2024-3/3

Authors

Ikhtiyor Abdurahmonov Senior Research Fellow at the Imam Maturidi International Scientific Research Center, PhD. A.Qadiri str. 11, 100011, Tashkent

Keywords:

Alauddin Samarqandi

Karakhanid Period

history of Transoxiana

tafsir studies

Maturidi teachings

fiqh of the 11th-12th Centuries

sufi saints in history

Abul Muin Nasafi

Abu Hafs Umar Nasafi

Zamakhshari’s tafsir

Abstract

Ушбу мақола XI-XII асрлардаги Мовароуннаҳрдаги ижтимоий-сиёсий муҳит ва унинг исломий илмларнинг, айниқса, Қуръон тафсири илмининг ривожига қандай таъсир кўрсатганини чуқур ўрганишга бағишланган. Мақоланинг асосий мақсади Алоуддин Самарқандий каби улуғ олимлар ва у билан бир даврда яшаб ижод этган муфассирларнинг Қуръон тафсири ва бошқа исломий илмлардаги ҳиссаларини очиб беришдир. Қорахонийлар ва Салжуқийлар даврида исломий таълимотлар, айниқса, Қуръон илмлари ва тафсир илмлари ўзининг илмий етуклигига эришган. Бу жараёнда Алоуддин Самарқандий каби муфассирлар ва олимларнинг илмий мерослари муҳим ўрин тутади. Уларнинг фиқҳ, калом, тасаввуф ва тафсир соҳаларидаги асарлари исломий фикрнинг шаклланишига катта таъсир кўрсатган.
Тадқиқотда Алоуддин Самарқандийнинг асарлари чуқур таҳлил қилинган бўлиб, унинг услуби, ўзига хослиги, шарҳларининг илмий қиймати ва бу борадаги янги илмий ютуқлари ёритилган. Самарқандийнинг асарлари тафсир ва шариат илмининг ўзаро таъсирини кўрсатиб, унинг ижодий фаолияти нафақат Мовароуннаҳрда, балки бутун ислом оламида муҳим аҳамиятга эга экани кўрсатилган.
Мақола муаллифининг мақсади Қуръон илмларининг Мовароуннаҳрдаги ўзига хос ривожланишини кўрсатиб бериш ҳамда Алоуддин Самарқандийнинг илмий мероси орқали мазкур давр исломий фикрининг етуклик даражасига эришганини очиб беришдан иборатдир.
Калит сўзлар: Алоуддин Самарқандий, қорахонийлар даври, Мовароуннаҳр тарихи, тафсир илми, Мотуридий таълимоти, XI-XII аср фиқҳи, тасаввуф тарихидаги пирлар, Абул Муин Насафий, Абу Ҳафс Умар Насафий, Замахшарийнинг тафсири.

References

Davidovich, E. A. (1968). "O dvukh Karakhanidskikh kaganatakh." Narody Azii i Afriki. Moscow: Nauka.

Komilov, M. (2006). Movarounnahrda fiqh ilmining rivoji va faqih Alouddin Samarqandiy. Tashkent: Istiqlol Publishing, pp. 25-26.

Okilov, S. (2003). Abul Muin an-Nasafiy va uning Maturidiyya ta'limoti rivojiga qo‘shgan hissasi (Tabsiratul-adilla asari asosida). Dissertation abstract, Tashkent: Tashkent Islamic University.

Alauddin Samarqandi. Sharh at-Ta'wilat. Manuscript. Tashkent: Uzbek Academy of Sciences, Manuscript Fund, No. 3249.

Bosworth, G. E., Van Donzel, E., Heirichs, W. P., & Peellat, Ch. (1986). Encyclopedie de l'Islam (Vol. 7). Paris: G.P. Maisonneuve & La Rose S.A.

Ziyodov, Sh., & Mahmudov, Q. (2019). Samarqandlik allomalar. Samarkand: Imam Bukhari International Center Publishing House.

Makhsudov, D. (2019). Movarounnahr hanafiy mazhabi tafsirlarining qiyosiy tahlili (XIII-XV asrlar). Tashkent: Uzbekistan International Islamic Academy Publishing.

Abdullaev, A. (2023). Movarounnahr tafsir ilmi taraqqiyoti (XI-XII asrlar). Tashkent: Bookmany Print.

Nasiruddin Samarqandi. (2000). Al-Fiqh al-Nafi. Riyadh: Maktabat al-Ubaikan.

"Alloma az-Zamakhshariy va al-Kashshof tafsiri." Retrieved from [http://old.muslim.uz/index.php/maqolalar/item/22267-alloma-az-zamakhsharij-va-al-kashshof-tafsiri].

Oʻzbekiston tarixi. Tashkent: Universitet, 1997.