İMAM MÂTURÎDÎ’YE GÖRE İMANDA ARTMA VE EKSİLME SORUNU

METIN  AVCI

doi:10.47980/

Authors

DR. METIN AVCI Karadeniz Ereğli Belediyesi

DOI:

https://doi.org/10.47980/

Keywords:

Mürcie, Ebû Hanîfe, İmam Mâturîdî, İman, Amel

Abstract

Rey/Akıl Taraftarlığı zihniyetinin temsilcilerinden Ebû Hanîfe ve İmam Mâturîdî; fıkıhta Hanefilik ve itikatta
Maturidiliğin oluşmasına öncülük etmiş iki önemli düşünürdür. Onlar dinde kolaylık, akılcılık ve imanda eşitlik
ilkelerini düşünce sistemlerinin merkezine yerleştirmişlerdir. Ameli dışarıda bırakan iman tanımları ve büyük
günah sahibini tekfir etmekten kurtaran akılcı anlayışları sebebiyle, yoğun eleştirilere maruz kalsalar da, bu
görüşlerini savunmaktan vazgeçmemişlerdir. Hatta muhaliflerinin eleştirilerine verdikleri cevaplarla, Arap olmayan
Müslümanların İslâmlaşma sürecini kolaylaştırmışlardır. İslâm düşüncesinde amelleri imana dâhil eden ve etmeyen
olmak üzere iki ayrı iman nazariyesinden; amelleri imana dâhil etmeyenini benimsemişlerdir. Bu iman nazariyesinin
en önemli sorunlarından birisi “imanda artma ve eksilme” sorunudur. Onların Hadis Taraftarları, Hâriciler, Mu‘tezile
ve Şîa ile iman konusundaki fikrî tartışmaları, eserlerinin ilgili bölümlerinde bize kadar ulaşmıştır. İmam Mâturîdî; Ebû
Hanîfe’nin görüşlerinden hareketle bu konuyu ele almış ve yeni delillerle temellendirmeye çalışmıştır. Bu makalede;
İmam Mâturîdî’nin imanın amellerle artıp eksilmeyeceği fikri, kendi eserlerinden hareketle analiz edilecektir.

References

Ahmed b. Hanbel, Abdullah (290/902), Kitâbü’s-Sûnne, thk.: Muhammed b. Saîd b. Sâlim el-Kahtânî, Suudi Arabistan 1986, I, 34.

Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 16.

Avcı, Metin, ‘‘İmam Mâturîdî’nin Fikirlerinde Ebû Hanîfe’nin Etkisi’’, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2018, 126-190.

Avcı, Metin, ‘‘Büyük Günah Sahibinin Tekfir Edilmesi Sorunu İle İlgili İmam Mâturîdî’nin Eleştirileri’’, IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu, Hanefîlik-Mâturîdîlik, haz.: Mehmet Atalan, Kastamonu 2017, I-III, II, ss. 325-344.

Ebû Hanîfe (150/767), Kitâbü’l-Âlim ve’lMüteallim, 18. (Öz, Mustafa, İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri, İFAV Yayınları, 5.Baskı, İstanbul 2009) içerisinde.

Ebû Hanîfe, Kitâbü’l-Fıkhı’l-Ebsat, 46.

Ebû Hanîfe, Kitâbü’l-Fıkhı’l-Ekber, 74.

el-Bağdâdî, Abdülkâhir b. Tahir b. Muhammed (429/1037), el-Fark Beyne’l-Fırak, thk.: Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Mektebetü’tDârü’t-Turas, Kahire 1428/2007, 199;

el-Eş‘arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail (330/936), Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn, ‘‘İlk Dönem İslâm Mezhepleri’’, çev. Mehmet Dalkılıç ve Ömer Aydın, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2005, 143.

el-Eş‘arî, Ebû Hasan Ali b. İsmail (330/936), Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn, thk.: Ahmed Câd, Dâru’l-Hadis, Kahire 1430/2009, 85.

el-Halîmî, Hüseyin b. Hasan (403/1012), Kitâbü’l-Minhâc fî Şu‘abi’l-İmân, thk.: Halîmî Muhammed Fude, Dâru’l-Fikr, 1979, I, 66-77.

el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd (333/944), Te’vîlâtü’lKur’ân, thk.: Bekir Topaloğlu, Mizan Yayınları, I-XVIII, İstanbul 2005-2011, I, 41, 148.

el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd (333/944), Kitâbü’t-Tevhîd, thk.: Bekir Topaloğlu ve Muhammed Aruçi, TDV

İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları, Ankara 2005, 556.

en-Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn b. Muhammed (508/1114), Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’dDîn, thk.: Hüseyin Atay, Ankara 2004, I, 210-211, 470, 473.

en-Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mekhûl (508/1114), Bahrü’l-Kelâm, thk.: Seyyid Yusuf Ahmed, Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, Lübnan 1426/2005, 67;

es-Suyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr b. Muhammed Celâlüddîn (911/1505), Kitâbü’lLeâli’l-Masnûa fî’l-Ahâdîsi’l-Mevdûa, Matbaatü’lEdebiyye, 1317/1900, I, 19-21.)

İbn Abdülber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed en-Nemerî (463/1071), el-İntikâ fî Fedâili’l-Eimmeti’s-Selâseti’l-Fukahâ, thk.: Abdülfettah Ebû Gudde, Dârû İbn Abbâs, Kahire 2016, 81.

İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî (728/1328), Kitâbü’l-Îmân, thk.: Hâşim Muhammed Şâzelî, Kahire t.y, 216-219.

Kâdî İyâz, Ebû’l-Fadl İyâz b. Mûsâ b. İyâz es-Sebtî (544/1149), Tertîbü’l-Medârik ve Takrîbü’lMesâlik li Ma‘rifeti A‘lâmi Mezhebi Mâlik, thk.: Ali

Ömer, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, I-III, Kahire 2009, II, 47.

Kurt, Hasan, ‘‘İmam-ı Azam Ebû Hanîfe’nin Beş Eserinde İmanla İlişkili Temel Kavramlar’’, OMÜİFD, Samsun 2011, XXX, 94-95.

Kutlu, Sönmez, ‘‘Ebû Mansûr el-Mâturîdî’nin Mezhebî Arka Planı’’, İmam Mâturîdî ve Maturidilik, (haz.: Sönmez Kutlu, Otto Yayınları, 3. Baskı, Ankara

içerisinde, 147.

Kutlu, Sönmez, İslâm Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Kitâbiyât Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2002, 33-36.

Kutlu, Sönmez, Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, TDV Yayınları, 2.Baskı, Ankara 2002, 130-134.

Mâlik b. Enes, Muvatta, ‘‘Kıble’’, 9;

Onat, Hasan & Kutlu, Sönmez, ‘‘İslâm Mezhepleri Tarihine Giriş’’, İslâm Mezhepleri Tarihi, ed.: Hasan Onat & Sönmez Kutlu, Grafiker Yayınları,

Ankara 2012, 63 vd.

Onat, Hasan, Emevîler Dönemi Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği,Endülüs Yayınları, 2.Baskı, İstanbul 2016, 15.

Özcan, Hanifi, ‘‘Matüridi’ye Göre ‘İman-İslam-İhsan’ ve ‘Küfür’ İlişkisi’’, DEÜİFD, 8 (1994) İzmir, 192.

Yavuz, Yusuf Şevki, ‘‘Ebû Hanîfe’nin Kelâmi Görüşleri ve Sünni Kelâmın Oluşumuna Etkileri’’, İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe ve Düşünce Sistemi (Sempozyum Tebliğ ve Müzakereleri, 16-19 Ekim 2003 Mudanya/Bursa), ed.: İbrahim Hatiboğlu, Kurav Yayınları, I-II, Bursa 2005, II, 149.