“САБАБИ НУЗУЛ” ИЛМИНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ ВА УНИНГ АҲАМИЯТИ

Abstract

Ҳар бир тарихий воқеа, ижтимоий ҳодиса ёки сиёсий жараённи таҳлил қилишда, унинг ечими юзасидан муайян таклиф ишлаб чиқишда уни юзага келтирувчи сабабларни аниқлаш талаб этилади. Худди шу каби Қуръони каримнинг сура ва оятларининг мазмунини тўлиқ англаш учун уларнинг нозил бўлиш сабабларини билиш зарурий талаблардан ҳисобланади. Бу борада Пайғамбар (с.а.в.) билан доимо бирга юрган 
саҳобалар табиийки, бошқалардан фарқли ўлароқ, оятларнинг нозил бўлишига оид сабаб ва ҳолатлардан кўпроқ воқиф бўлганлар. Шу боисдан ҳам улар динни теран тушуниш, унинг моҳиятини англаш борасида бошқалардан устун бўлганлар. Мақолада уламоларнинг сабаби нузулга берган қисқа ва батафсил таърифлари, унинг ваҳий нозил бўлиши билан боғлиқ нақлий илмлар қаторига кириши, бу борада келтириладиган ривоятларнинг ҳадис илми нуқтаи назаридан текшириш, саҳиҳлик даражасини инобатга олишнинг аҳамияти аниқ мисоллар билан ёритиб берилган. Нақлларни қабул қилиш ёки рад этиш учун қўйилган меъёрлар, риоя этиш лозим бўлган шартлар келтириб ўтилган. Шунингдек, сабаби нузул илмининг шаклланиш босқичлари, таълиф этилган классик ва замонавий асарлар ҳамда уларнинг ўзига хос жиҳатлари очиб берилган. Бундан ташқари, мақолада сабаби нузулни ўрганиш Қуръонни чуқур англаш, оятларни тўғри изоҳлаш ва замонавий талқинини беришда катта ўрин тутиши ҳақидаги саҳобаларнинг сўзларидан намуналар келтирилган. Айниқса, оятларнинг зоҳиридан келиб чиққан ҳолда тушуниш салбий оқибатларга олиб келгани, ўтмишда хавориж, ҳозирда сохта салафийлар каби фирқалар чиқиб, Қуръон оятларини нотўғри талқин қилишларига сабаб бўлгани ёритилган.