УБАЙДУЛЛОҲ ИБН МАСЪУДНИНГ “ТАВЗИҲ” АСАРИ МАНБАЛАРИ ҲАҚИДА

Nematulla Nasrullayev

doi:10.47980/MOTURIDIY/2023-1/4

Authors

Nematulla Nasrullayev International Islamic Academy of Uzbekistan, Associate professor of IRCICA department for History and Source Studies of Islam. 11, A.Kadiri str. 100011, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-1/4

Keywords:

Садрушшариа, ҳанафий, мотуридий, ақл, нақл, фақиҳ, фиқҳ, усул, фуруъ, калом, “Танқиҳ”, матн, шарҳ, ҳошия, назм, “Тавзиҳ”, “Талвиҳ”, манба, ҳусун-қубуҳ, мантиқ, фалсафа

Abstract

Садрушшариа фиқҳ илмини янгидан таъриф этиши, усули фиқҳнинг фиқҳ ва усул таркибларидан эканини таъкидлаши, фиқҳнинг бирдан ортиқ мавзуларда бўлиши мумкинлигини илгари суриши, ўз фикрларини усули фиқҳга илова этиши, ижмони пухта билиши, ақл масаласида файласуфларнинг тўрт мартабали тушунчаларини усулга йўналтириши ва ҳиссий-шаръий феъллар ўртасидаги систематик бир тўхтамни ўртага қўя олиши каби хусуслар, у зотнинг маҳоратли ҳуқуқчи эканига далолат қилади.
Убайдуллоҳ ибн Масъуднинг “ат-Тавзиҳ фи ғавомиз ат-Танқиҳ” асари матни араб тилида ёзилиб, маънолари баён ва мантиқ илмининг илдизларини очиб беради. Бу асарга ҳошия ёзган шориҳларнинг аксари, “Тавзиҳ”да бир қанча ноёб ўринлар борлигини, муаллифнинг уч масалада файласуфларга муҳолифат бўлганини ифода этадилар. Садрушшариа “Тавзиҳ”да ақл, таклиф, хусун-қубуҳ, қонун, идора каби бир неча фалсафий ғояларни усулнинг тамал масалалари қаторида келтиради. Шу сабабли фиқҳ усулининг ақлий ва нақлий эканини кўрсатган “Тавзиҳ” асари, ҳуқуқ фалсафасига оид бир китоб деб ҳам эътироф этилади.
Ўтган етти асрдан зиёд вақт давомида нафақат Мовароуннаҳр, балки бутун ислом оламида аҳли сунна вал жамоа сифатида эътироф этилган ҳанафийлик фиқҳи ва мотуридия таълимотининг ривожида ўзига хос ўрин тутган фақиҳ – Убайдуллоҳ ибн Масъуд Тожушшарианинг илмий мероси етарлича ўрганилмаганлиги сабабларини аниқлаш ва тадқиқ қилиш муҳим аҳамият касб этади.

References

Ekrem Bugra Ekinci. (2015). Islam Hukuku Tarihi. Istanbul: Ari Sanat Yayinevi.

Nasrullayev N. (2021). The keeping of Turkish manuscripts of Mukhtasarul Viqaya in the fund of the Abu Rayhan Beruniy center of oriental manuscripts under the Tashkent state institute of oriental studies. Tashkent: ISJ Theoretical & Applied Science.

Osman Keskioglu. (1984). Fiqh Tarihi ve Islam Hukuku. Ankara: Ayyildiz Matbaasi A.S.

Ahmet Ozel. (2006). Hanefi Fikh Alimleri. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi Yayinlari.

Sezayi Bekdemir. (2017). Orta Asya’da Hanefiligin Gelisimi Sadrusseria Ubeydullah b. Mes’ud. Istanbul: Lord Matbaasi.

Абдулҳай Лакнавий. (1998). Ал-Фавоид ал-баҳия фи тарожим ал-ҳанафия. // Аҳмад Заҳабий таҳрири остида. Байрут: Дор ал-арқам ибн ал-арқам.

Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Умар ар-Розий. (1956). Муназорату Фахруддин ар-Розий фи билади Мовароуннаҳр / Таҳқиқ муаллифи: Доктор Фатҳуллоҳ Халиф. Байрут: Дор ал-Машриқ.

Абу Муҳаммад Абдулқодир ибн Абу ал-Вафо Муҳаммад ибн Муҳаммад ал-Мисрий ал-Қурайший ал-Ҳанафий. (1993). Ал-Жавоҳир ал-музия фи табақот ал-ҳанафия / Таҳқиқ муаллифи: Доктор Абдулфаттоҳ Муҳаммад Ҳалв. Ж. 2. Қоҳира: Мактаба Ҳажр лит-тибъот ван-нашр.

Ибнус Салоҳ. (1992). Табақот ал-фуқаҳо аш-шофеиййа. Ж. 1–2. Байрут: (нашриёти кўрсатилмаган).

Насруллаев Н. (2022). Убайдуллоҳ ибн Масъуднинг ҳаёти ва илмий маънавий мероси. Тошкент: Ўзбекистон халқаро ислом академияси нашриёт-матбаа бирлашмаси.

Котиб Чалабий. (2006). Кашфу аз-зунун ан асами ал-кутуб ва-л-фунун. Байрут: Дор иҳйа турос ал-аърабий.

Насруллаев Неъматуллоҳ Ҳикматуллаевич. (2021). XIII аср охири XIV аср бошларида Бухоро шаҳри илмий муҳити. Часть 4. № 46(222). “Интернаука”, 59–63.

Ҳамидулла Аминов., Соатмурод Примов. (2017). Ҳанафий фиқҳи тарихи, манбалари ва истилоҳлари. Тошкент: “Movaraunnahr” нашриёти.

Садрушшариа Убайдуллоҳ ибн Масьуд. Ат-Тавзиҳ фи ҳалли ғавамизит Танқиҳ Ж. 1-2. Байрут: Дорул кутуб ал-илмия. 2014.

Шамсиддин Муҳаммад ибн Аҳмад аз-Заҳабий. (2009). “Сияри Аъламун нубало”. Aмман: Дорул афкор аддувалия.

Абулҳасанот Муҳаммад Абдулҳай ибн Абдулҳалим Ансорий Лакнавий. (1998). Ал-Фавоид ал-баҳия фи тарожим ал-ҳанафия // Аҳмад Заҳабий таҳрири остида. Байрут: Дор ал-Арқам ибн ал-Арқам.

Mukhamedov Nematullo (2020). Medieval Scientists Of The Oasis Shash And Their Contribution To Islamic Civilization // The American Journal of Social Science and Education. Innovations (ISSN – 2689-100x). Published: August 14, 2020 | Pages: 137-143. Doi: https://doi.org/10.37547/tajssei/Volume02Issue08-20.

Samatkhonovich, G. S. (2021). Comments on fakhrul islam al-pazdavi’s “usul”. ACADEMICIA:An International Multidisciplinary Research Journal, 11(12),883-887. https://www.indianjournals.com/ijor.aspx?target=ijor:aca&volume=11&issue=12&article=143.

Sodikov, J. (2022). Analysis of religions and beliefs in Imam Moturidi’s “Ta’wilat Ahli-s-Sunnah”. ISJ Theoretical & Applied Science, 12 (116), 1064-1067. Soi: http://s-o-i.org/1.1/TAS-12-116-87 Doi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2022.12.116.87.