АҲЛИ СУННА АҚИДАВИЙ ТАЪЛИМОТИДА “КАЛОМ” СИФАТИНИНГ ТАҲЛИЛИ

Zohidjon ABDULLAYEV

doi:10.47980/MOTURIDIY/2022/3/9

Authors

Zohidjon ABDULLAYEV Research fellow of Imam Maturidi International Scientific Research Center. A.Kadiri str. 11, 100011, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2022/3/9

Keywords:

Аллоҳнинг калом сифати, калом, Қуръони карим, мотуридийлик, ашъарийлик, мўътазилийлик, лафзий калом, нафсий калом

Abstract

Аллоҳ таоло калом сифати билан сифатланган. Бироқ Аллоҳ таолонинг ушбу сифати, махлуқотларнинг сифатларига ўхшаш бўлмайди ва инсоннинг ўй-хаёлига келганидек ҳам эмас. Шунингдек, Аллоҳ таолонинг каломи саноқли ҳам эмас, балки ягона сифатдир. Бизнинг каломимиз эса, саноқлидир. Аллоҳ таолонинг каломи эса, бизнинг сўзимиз, гапимиз каби эмас. Шунга кўра, Унинг каломи ҳарф, товуш, луғат, ҳавонинг кириб чиқиши, жисмларнинг қимирлашидан иборат эмас. Аммо бизнинг гап-сўзларимиз ҳарф, товуш, луғатдан иборат. Шунингдек, бизнинг гап-сўзларимиз ҳавонинг кириб чиқиши ва жисмларнинг ҳаракатланиши билан бўлиши сабабли махлуқ ҳисобланади. Аллоҳ таолонинг каломида бошланиш ҳам тугаш ҳам йўқ! Чунки у бошланиши ва тугаши бўлмаган Аллоҳ таолонинг сифатидир. Демак, Аллоҳ таоло Ўзининг азалий нафсий калом сифати билан мутакаллим, яъни гапирувчидир. Қуръон Аллоҳ таолонинг каломи. Таъкидлаш лозимки, Аллоҳ таолонинг азалий нафсий каломи билан Унинг каломини ифода этувчи нарсанинг ўртаси ажратилган.
Шунга кўра, Аллоҳ таолонинг нафсий каломи Унинг қадим ва азалий сифатидир. Аммо Аллоҳ таолонинг калом сифатини ифода этувчи нарса, мисол учун, Жаброилнинг ифода этиши, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ифода этишлари ва шу каби Аллоҳнинг каломига далолат қиладиган ишлар кейин яратилган нарсалар ҳисобланади.
Ушбу мақолада Аллоҳ таолонинг калом сифати хусусида сўз юритилади. Аҳли сунна вал жамоа олимлари, жумладан, Имом Абу Ҳанифа, Имом Аҳмад ибн Ҳанбал, Имом Бухорий ва Имом Мотуридий каби буюк мужтаҳидларнинг ижтиҳодий қарашлари қиёсий таҳлил қилиниб, уларнинг бу борадаги хулосалари тақдим этилади.

References

Аҳмад ибн Ҳанбал. 2003. Ар-Рад ала ал-жаҳмия ва аз-занодиқа. Ар-Риёд: Дор ас-Сабот лин-нашри ват-тавзеъ.

Бадахшоний, Муҳаммад Анвар. 2021. Ақийдатут-Таҳовия шарҳининг талхиси. [перев.] Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ақийдатут-Таҳовия шарҳининг талхиси. Тошкент: “Hilol-Nashr”.

Бухорий, Муҳаммад ибн Исмоил. 1990. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътил. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътил. Байрут: Муассаса ар-Рисола.

Мина Зайтун. 2019. وحبــوث دراســات. https://www.almothaqaf.com/.

Мотуридий, Абу Мансур Муҳаммад ибн Муҳаммад. 2019. Китоб ат-тавҳид. Китоб ат-тавҳид. Байрут: Мактабатул-иршод.

Мулла Али Қорий. 2021. Ал-Фиқҳ ал-акбар шарҳи. Мулла Али Қорий. Ал-Фиқҳ ал-акбар шарҳи. Тошкент : “Ўзбекистон халқаро ислом академияси” нашриёт-матбаа бирлашмаси.

Ториқ Сувайдон. 2011. Абу Ҳанифа ан-Нўъмон. [book auth.] Ториқ Сувайдон. Абу Ҳанифа ан-Нўъмон. Кувайт: Шарика ал-ибдоъ ал-фикрий лин-нашри ват-тавзеъ.

Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. 2005. Сунний ақийдалар. Тошкент : Мовароуннаҳр.

Муҳаммад ибн Исмоил Бухорий. 1990. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътил. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътил. Байрут : Муассаса ар-Рисола.

Муҳаммад ибн Исмоил Бухорий. 1990. Халқ афъол ал-ибод вар-рад алал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътил. [авт. книги] Бухорий. Халқ афъол ал-ибод. Байрут: Муассаса ар-рисола.

Абу Ҳанифа. 2021. Ал-Фиқҳ ал-акбар. [авт. книги] Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ақоид илми ва унга боғлиқ масалалар. Ташкент: “Hilol-Nashr”.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. 2021. Ақоид илми ва унга боғлиқ масалалар. [авт. книги] Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ақоид илми ва унга боғлиқ масалалар. Тошкент: “Hilol-Nashr”.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. 2005. Сунний ақийдалар. [авт. книги] Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Сунний ақийдалар. Тошкент : Мовароуннаҳр.

http://old.muslim.uz/. 2019. Мақолалар Имоми Аъзам Абу Ҳанифа раҳимаҳуллоҳ. http://old.muslim.uz/.

https://www.souhnoun.com/. [В Интернете] [Цитировано: 20 январ 2022 г.]

www.souhnoun.com. اإلســامية-العقيدة. www.souhnoun. com. [В Интернете]

Абу Ҳанифа. 2021. Ал-Фиқҳ ал-акбар. [перев.] Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ақоид илми ва унга боғлиқ масалалар. Ташкент: “Hilol-Nashr”

Ҳасан ибн Абу Бакр ал-Мақдасий. (2012). Ғоятул-маром фи шарҳ баҳр ал-уалом. Қоҳира: Ал-Мактаба ал-Азҳария лит-турос. №17408