Маҳмуд Ломишийнинг «Тамҳид» асарида имон ва унга боғлиқ масалалар баёни
DOI:
https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2024-3/4Keywords:
Ломиший, калом илми, ҳанафий-мотуридий, мутакаллим ва фақиҳ, «ат-Тамҳид», имон, муқаллид, тасдиқ, иқрорAbstract
Маҳмуд ибн Зайд Ломиший ҳижрий XI-XII асрларда Самарқандда фаолият юритган ҳанафий-мотуридий олим ҳисобланади. У мутакаллим ва усулий олим сифатида танилган. Унинг калом илмига оид «ат-Тамҳид ли-қавоид ат-тавҳид», усулул-фиқҳга доир «Китоб фи усул ал-фиқҳ», фиқҳий атамалар таърифига бағишланган «Баён кашф ал-алфоз» номли асарлари бизгача етиб келган. Ломиший асарлари Усмонли ва Салжуқ мадрасаларида ҳам дарслик сифатида ўқитилган.
Ушбу мақолада олимнинг калом илмига оид «ат-Тамҳид ли-қавоид ат-тавҳид» асарининг сўнгги бобидан ўрин олган имон ва унга тааллуқли масалалар ёритилган. Беш фаслдан иборат мазкур бобда имоннинг моҳияти, унинг ортиши ёки камайиши, имоннинг махлуқ ёки махлуқ эмаслиги, муқаллиднинг имони, имонда истисно қилиш каби масалалар ўрин олган.
Муаллиф дастлаб имоннинг моҳияти, унга аҳли сунна уламолари томонидан берилган таърифлар, мотуридийларнинг бу борадаги қарашлари ва уларнинг далиллари, амаллар имоннинг таркибий қисмига кирмаслиги, хорижий ва жаҳмийларнинг бу борада тутган йўллари ҳақида тўхталган.
Имон бобининг учинчи фаслида унинг махлуқ ёки махлуқ эмаслиги борасида сўз боради. Бу бобда тасдиқ ва иқрор банданинг феъли бўлгани учун имоннинг махлуқлиги, лекин Аллоҳнинг тавфиқи ва ҳидояти махлуқ эмаслиги баён этилган.
Кейинги икки фасл муқаллиднинг имони ва имонда истисно масаласига бағишланган. Мазкур ўринда муаллиф мотуридийлар наздида муқаллиднинг имони эътиборли экани, имонда истисно эса жоиз эмаслиги ҳақидаги далилларни келтириб ўтади.
References
Tulepov, A. (2013). Islom va aqidaparast oqimlar. Tashkent: Sharq.
Abdurahim, A. (2012). E'tiqod durdonalari. Tashkent: Tashkent Islamic University.
Tojiboyev, B., & Mamarasulov, Y. (2020). «Salafiy»larga ilmiy raddiyalar. Tashkent: Azon Kitoblari.
al-Baghdadi, A. I. (1995). al-Farq bayna al-firaq. Beirut: Maktaba al-Asriya.
al-Bukhari, I. (2002). Sahih al-Bukhari. Damascus: Dar Ibn Kathir.
al-Hanafi, A. I. (2016). Sharh aqidah at-Tahawiyyah. Cairo: Dar al-Ghad al-Jadid.
Jalal al-Din al-Suyuti & Jalal al-Din al-Mahalli. (2016). Tafsir al-Jalalayn. Damascus: Dar Ibn Kathir.
al-Lamishi, M. I. (2007). at-Tamhid li Qawa'id at-Tawhid. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
Abdulaziz Mansur. (2009). Qur'an Karim: Translation and Commentary of Meanings. Tashkent: Tashkent Islamic University.
al-Maturidi, A. M. (2019). Kitab at-Tawhid. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
al-Nasafi, M. I. (2000). Bahr al-Kalam. Damascus: Dar al-Farfur.
Olloyor, S. (2016). Maslak al-Muttaqin. Tashkent: G'afur G'ulom.
al-Pazdawi, A. Y. (2005). Usul ad-Din. Cairo: Maktaba al-Azhariya lit-Turath.
al-Qari, M. A. (2017). Zaw' al-Ma'ali. Istanbul: Dar al-Bayruti.
al-Qari, M. A. (2019). Sharh al-Fiqh al-Akbar. Beirut: Dar an-Nafais.
al-Qutqu, M. Z. (1999). Ahl al-Sunnah wal-Jama'ah Beliefs. Tashkent: Movarounnahr.
Oqilov, S. (2020). Abu Mansur al-Maturidi's Scholarly Legacy and Maturidiyya Teachings. Tashkent: Hilol-Nashr.
al-Samarqandi, A. L. (1993). Bahr al-Ulum. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.
al-Samarqandi, S. (1985). as-Sahif al-Ilahiyya. Riyadh: Maktaba al-Fallah.
Shahin, A. A. (2001). al-Manhal al-Hadith. Beirut: Alam al-Kutub.
al-Taftazani, S. (2018). Sharh al-Aqidah an-Nasafiyya. Tashkent: Movarounnahr.
Uvatov, U., & Sayfiyev, H. (2018). Abu Muin Nasafi's Life and Scholarly Legacy. Tashkent: Movarounnahr.
Yusuf, S. M. (2011). Sunniy Aqidalar. Tashkent: Sharq.
Zohid, R. (2018). Rawaih ar-Rayhan (Commentary on Sabat al-Ajizin). Tashkent: Sharq.
Downloads
Submitted
Accepted
Published
How to Cite
Issue
Section
How to Cite
