МАҲМУД ҒАЗНАВИЙ ВА ҚОРАХОНИЙЛАР ЎРТАСИДАГИ СИЁСИЙ АЛОҚАЛАРНИНГ АРАБ ҲАМДА ФОРС ТИЛИДАГИ МАНБАЛАРДА ЁРИТИЛИШИ
DOI:
https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-3/15Keywords:
Турон, сулола, ғазнавийлар, султон Маҳмуд, қорахонийлар, хоқон, элак, элчи, Жархиён кўприги, халифа, мактуб, лақабларAbstract
Султон Маҳмуд даврида ғазнавийларнинг қорахонийлар сулоласи билан сиёсий алоқалари тўғрисидаги маълумотлар манбаларда келтирилган бўлсада, бироқ бу масаланинг тизимли таҳлили ўзбек тарихчилигида деярли ишланмаган. Масаланинг аҳамияти 997 – 1030 йиллар оралиғида, яъни Сабуктегиннинг ўғли Маҳмуд етакчилиги даврида Турон ҳудудлари бошқарувини қўлга олиш учун ғазнавийлар ва қорахонийлар ўртасида кечган жараёнлар, жумладан, минтақа бошқарувини қўлга олишдаги ўзаро рақобат, ҳарбий ҳамкорлик ва тўқнашувлар, элчилар алмашинуви, сулҳ-никоҳ муносабатлари ҳамда бу жараёнларга таъсир кўрсатган ички ва ташқи омилларни ўз ичига олгани билан белгиланади. Ушбуларни ёритувчи манбалар ҳам ўзига хос бўлиб, улар ўрта асрларнинг турли даврларида, араб ва форс тилларида ижод этган Утбий, Байҳақий, Гардизий, Ибн Халликон, Кайковус, Низомулмулк, Ибн Асир, Мирхонд ва шу каби бошқа ёзувчиларга тегишлидир.
Ғазнавийлар сулоласининг етакчиси султон Маҳмуд қорахонийлар сулоласи вакиллари Аҳмад Тўғонхон, Наср Элак, Али Тегин, Арслонхон Мансур, Юсуф Қодирхон билан баъзида уруш, баъзида эса тинчлик ҳолатида бўлди. Ўртадаги ҳудудлар даъвоси, ерлик халқнинг султондан ёрдам сўраб қилган мурожаати, Бағдод халифаларининг гиж-гижлаш сиёсати ва бошқа шу каби омиллар тўқнашувларга сабаб бўлди. Чегаралар хавфсизлигини таъминлаш, ички қаршиликларни бостиришда ўзаро ёрдамлашув ҳамда динни ёйиш байроғи остида ғазнавийларнинг жанубга, қорахонийларнинг шарқ ва шимолга йўналиши эса икки сулоланинг бош етакчилари ўртасида бир неча бор тинчлик ва бирлик битимлари тузилишига сабаб бўлди. Бу битмлар кўпчилик ҳолатда никоҳ келишувлари билан мустаҳкамланди.
References
W.Barthold. Turkestan down to the mongol invasion. London. 1928. P. 280.
А.Зиё. (2001). Ўзбек давлатчилиги тарихи: (Энг қадимги даврдан Россия босқинига қадар). Тошкент: Шарқ.
А.Мансур. (2004). Қуръони карим: маъноларининг таржима ва тафсири. Тошкент: Тошкент ислом университети.
Абдулҳай Гардизий. (2006). Зайн ал-ахбор. Қоҳира: ал-Мажлис ал-аъло ли-с-сақофа.
Абулфазл Байҳақий. (1956). Тарих ал-Байҳақий. Қоҳира: Дор ат-тибоъат ал-ҳадиса.
Ибн Асир. (2012) Ал-Комил фи-т-тарих. Байрут: Дор ал-китоб ал-арабий.
Ибн Халликон. (1978) Вафаёт ал-аъён ва анбоу ибно аз-замон. Байрут: Дору Содир.
Кайковус ибн Искандар. (2017). Қобуснома. Тошкент: Ўқитувчи.
Муҳаммад Мирхонд. (1988). Равзат ас-сафо фи сийрат ал-анбиё ва-л-мулук ва-л-хулафо. Дор
ал-мисрийя ли-л-китоб.
Муҳаммад Утбий. (2004). Ал-Йаминий фи шарҳ ахбор ас-султон Йамин ад-давла ва амин ал-милла Маҳмуд Ғазнавий. Байрут: Дор ат-талиъа.
Низомулмулк. (2012). Сияр ал-мулук ав Сиёсатнома. Аммон–Урдун.
Downloads
Submitted
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Samariddin Nurmuhamedov (Author)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
How to Cite
