ШАРИАТ ВА ТАСАВВУФ: ГЕРМЕНЕВТИК ЁНДАШУВЛАР (Ҳаким Термизий асарларида юридик герменевтика)

Authors

  • Ibrohim USMONOV Candidate of Historical Sciences, Postdoctoral researcher of the Academy of Sciences, the Institute of Oriental Studies named after Abu Rayhan Biruni. M.Ulugbek str. 79, 100170, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-2/1

Keywords:

юридик герменевтика, ҳикмат, зоҳир илми, ботин илми, ал-мисоқ, фиқҳ, Ҳаким Термизий, Имом Шофеий, таъвил, истинбот, ижтиҳод

Abstract

Мақолада ислом ҳуқуқшунослигига оид масалаларга фақиҳлар ва суфийлар ёндашувлари­даги фарқлар муҳокама қилинади. Фақиҳлардан фарқли ўлароқ ислом ҳуқуқшунослиги масалаларнинг маънавий жиҳатларини ҳам қамраб олинишини ёқлаб чиққан суфийлар муқаддас матнларнинг тасав­ву­фий-юридик герменевтикасини кашф қила олдилар. Имом Шофеий “ар-Рисола” асари туфайли ислом ҳуқуқшунослиги герменевтикасининг асосчиси деб баҳолансада, ундан олдин яшаган Абу Ҳанифа ва Имом Молик ҳам ҳуқуқшунослик герменевтикасига доир фаолият олиб борганлар. Уларнинг усул ал-фиқҳга оид ишлаб чиққан қоидалари асосида мазҳабларнинг сон-саноқсиз фиқҳий ҳукмлари чиқарилган. Аммо усул ал-фиқҳ қоидаларини тартибга солиш бўйича Шофеий­нинг “ар-Рисола”си дастлабки ёзма манба, илк қадам бўлгани учун алоҳида эътиборга сазовор бўлгани мақолада ёритилган. Ҳаким Термизий матнларни ҳарфий тушунишдан доим қочиб, таъвил йўлини тутган. У “таъвил” сўзини “бирор масаланинг аввалини излаш, бошидан ўрганиш” деб баён қилган. Термизий ана шундай таъвилларни кўтара оладиган алоҳида олимлар тоифасини қайд этади. Бунда Термизий ал-мисоқ ҳодисасини ўзига хос талқин қилади: Одам Ато яратилгунга қадар одамзот учта босқични босиб ўтган. Биринчи босқичда – Аллоҳ барча одамзотни ҳузурига келтириб уларни Ўз нури билан мунаввар қилди. Шу нурдан насибадорлигига қараб одамлар кофирлар, шаккоклар ва мўминларга ажралди. Иккинчи  босқичда – 50 минг йилдан кейин Аллоҳ Одам Атони яратди. Учинчи босқичда – қиёматгача туғиладиган жамики инсонлар руҳидан ал-мисоқ куни аҳд олди.

References

A. Belhaj. (2013). Legal Knowledge by Application: Sufism as Islamic Legal Hermeneutics in the 10th/12th Centuries. Studia Islamica, Vol. 108, No. 1.

David R. Vishanoff. (2004). Early Islamic Hermeneutics: Language, Speech, and Meaning in Preclassical Legal Theory. University of Colorado: Graduate Division of Religion.

Nasr Hamid Abu Zeyd. (2018). Sufi HermenÖtik. Istanbul: Mana yayinlari.

Saifullah Bhutto. (2015). Hermeneutics from Islamic Perspective. IJSRSET, Volume 1. Issue 5.

Абдулмуҳсин Ҳусайний. (1963). Ал-Маърифа инда ал-Ҳаким ат-Тирмизий. Қоҳира: Дар ал-китаб ал-арабий.

М. Жуюший. (1980). Ал-Ҳаким ат-Термизий: дироса ли осориҳи ва афкориҳи. Қоҳира: Дар ан-наҳда арабийя.

Ибн ал-Жавзий. (2010). Талбис иблис. Байрут: ал-Мактаба ал-асарийя.

Кныш А. (2004). Мусульманский мистицизм. Москва, Санкт-Петербург: Диля.

Абдулазиз Мансур. (2004). Қуръони карим маъноларининг таржима ва тафсири. Тошкент: ТИУ.

Ҳаким Термизий. (1989). Табоиъ ан-нуфус ёки ал-Акёс ва-л-муғтаррун. Қоҳира: ал-Мактаб ас-сақофий.

Ҳаким Термизий. (1969). Таҳсил назоир ал-Қуръон / Ҳ.Зайдон нашри. Қоҳира: Матбаа ас-саада.

А. Сойиҳ. (1999). Ал-Ҳаким ат-Термизий. – Қоҳира: Марказ ал-китаб ли-н-нашр.

Л. Сомий. (1981). Дироса фи ‘илм ал-авлийа’. Қоҳира: Мактаба ал-ҳуррийя ал-ҳадиса.

А. Суламий. (1986). Зиёдот Ҳақоиқ ат-Тафсир. / Герҳард Бюринг нашри. Байрут: Дар ал-машриқ.

Ҳаким Термизий. (1965). Ас-Солат ва мақосидуҳа / Ҳ.Зайдон нашри. Қоҳира: Дар ал-китаб ал-арабий.

Ҳаким Термизий. (1998). Баён ал-фарқ / А.Сойиҳ нашри. Қоҳира: Марказ ал-китаб ли-н-нашр.

Ҳаким Термизий. (1981). Илм ал-авлиё / С.Лутф нашри. Қоҳира: Мактаба ал-ҳуррийя ал-ҳадиса.

Ҳаким Термизий. (1977). Маърифат ал-асрор / М.Жуюший нашри. Қоҳира: Дор ан-наҳда ал-арабийя.

Ҳаким Термизий. (2015). Наводир ал-усул / Н.Бурдурий нашри. Байрут: Дар ал-минҳаж.

Ҳаким Термизий. (1988). Наводир ал-усул / А.Сойиҳ нашри. Ж. I. Қоҳира: Дор ар-раййон ли-т-турос.

Ҳаким Термизий. (1988). Наводир ал-усул / А.Сойиҳ нашри. Ж. II. Қоҳира: Дор ар-раййон ли-т-турос.

Madelung Wilferd (2011). Book Reviews / The Formation of Islamic Hermeneutics by David R. Vishanoff. Ilahiyat Studies Volume 2, Number 2, Summer / Fall.

Мухетдинов Д., Бородай С. (2016). Исламская мысль: традиция и современность. Религиозно-философский ежегодник. Вып. 1. Москва: ООО Издательский дом “Медина”.

Downloads

Submitted

2025-03-05

Published

2025-03-06

How to Cite

(1)
USMONOV, I. ШАРИАТ ВА ТАСАВВУФ: ГЕРМЕНЕВТИК ЁНДАШУВЛАР (Ҳаким Термизий асарларида юридик герменевтика). moturidiylik 2025, 3 (2), 4-12. https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-2/1.

How to Cite

(1)
USMONOV, I. ШАРИАТ ВА ТАСАВВУФ: ГЕРМЕНЕВТИК ЁНДАШУВЛАР (Ҳаким Термизий асарларида юридик герменевтика). moturidiylik 2025, 3 (2), 4-12. https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-2/1.

Similar Articles

1-10 of 89

You may also start an advanced similarity search for this article.