ШАРИАТ ВА ТАСАВВУФ: ГЕРМЕНЕВТИК ЁНДАШУВЛАР (Ҳаким Термизий асарларида юридик герменевтика)

Ibrohim USMONOV

doi:10.47980/MOTURIDIY/2023-2/1

Authors

Ibrohim USMONOV Candidate of Historical Sciences, Postdoctoral researcher of the Academy of Sciences, the Institute of Oriental Studies named after Abu Rayhan Biruni. M.Ulugbek str. 79, 100170, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-2/1

Keywords:

юридик герменевтика, ҳикмат, зоҳир илми, ботин илми, ал-мисоқ, фиқҳ, Ҳаким Термизий, Имом Шофеий, таъвил, истинбот, ижтиҳод

Abstract

Мақолада ислом ҳуқуқшунослигига оид масалаларга фақиҳлар ва суфийлар ёндашувларидаги фарқлар муҳокама қилинади. Фақиҳлардан фарқли ўлароқ ислом ҳуқуқшунослиги масалаларнинг маънавий жиҳатларини ҳам қамраб олинишини ёқлаб чиққан суфийлар муқаддас матнларнинг тасаввуфий-юридик герменевтикасини кашф қила олдилар. Имом Шофеий “ар-Рисола” асари туфайли ислом ҳуқуқшунослиги герменевтикасининг асосчиси деб баҳолансада, ундан олдин яшаган Абу Ҳанифа ва Имом Молик ҳам ҳуқуқшунослик герменевтикасига доир фаолият олиб борганлар. Уларнинг усул ал-фиқҳга оид ишлаб чиққан қоидалари асосида мазҳабларнинг сон-саноқсиз фиқҳий ҳукмлари чиқарилган. Аммо усул ал-фиқҳ қоидаларини тартибга солиш бўйича Шофеийнинг “ар-Рисола”си дастлабки ёзма манба, илк қадам бўлгани учун алоҳида эътиборга сазовор бўлгани мақолада ёритилган. Ҳаким Термизий матнларни ҳарфий тушунишдан доим қочиб, таъвил йўлини тутган. У “таъвил” сўзини “бирор масаланинг аввалини излаш, бошидан ўрганиш” деб баён қилган. Термизий ана шундай таъвилларни кўтара оладиган алоҳида олимлар тоифасини қайд этади. Бунда Термизий ал-мисоқ ҳодисасини ўзига хос талқин қилади: Одам Ато яратилгунга қадар одамзот учта босқични босиб ўтган. Биринчи босқичда – Аллоҳ барча одамзотни ҳузурига келтириб уларни Ўз нури билан мунаввар қилди. Шу нурдан насибадорлигига қараб одамлар кофирлар, шаккоклар ва мўминларга ажралди. Иккинчи босқичда – 50 минг йилдан кейин Аллоҳ Одам Атони яратди. Учинчи босқичда – қиёматгача туғиладиган жамики инсонлар руҳидан ал-мисоқ куни аҳд олди.

References

A. Belhaj. (2013). Legal Knowledge by Application: Sufism as Islamic Legal Hermeneutics in the 10th/12th Centuries. Studia Islamica, Vol. 108, No. 1.

David R. Vishanoff. (2004). Early Islamic Hermeneutics: Language, Speech, and Meaning in Preclassical Legal Theory. University of Colorado: Graduate Division of Religion.

Nasr Hamid Abu Zeyd. (2018). Sufi HermenÖtik. Istanbul: Mana yayinlari.

Saifullah Bhutto. (2015). Hermeneutics from Islamic Perspective. IJSRSET, Volume 1. Issue 5.

Абдулмуҳсин Ҳусайний. (1963). Ал-Маърифа инда ал-Ҳаким ат-Тирмизий. Қоҳира: Дар ал-китаб ал-арабий.

М. Жуюший. (1980). Ал-Ҳаким ат-Термизий: дироса ли осориҳи ва афкориҳи. Қоҳира: Дар ан-наҳда арабийя.

Ибн ал-Жавзий. (2010). Талбис иблис. Байрут: ал-Мактаба ал-асарийя.

Кныш А. (2004). Мусульманский мистицизм. Москва, Санкт-Петербург: Диля.

Абдулазиз Мансур. (2004). Қуръони карим маъноларининг таржима ва тафсири. Тошкент: ТИУ.

Ҳаким Термизий. (1989). Табоиъ ан-нуфус ёки ал-Акёс ва-л-муғтаррун. Қоҳира: ал-Мактаб ас-сақофий.

Ҳаким Термизий. (1969). Таҳсил назоир ал-Қуръон / Ҳ.Зайдон нашри. Қоҳира: Матбаа ас-саада.

А. Сойиҳ. (1999). Ал-Ҳаким ат-Термизий. – Қоҳира: Марказ ал-китаб ли-н-нашр.

Л. Сомий. (1981). Дироса фи ‘илм ал-авлийа’. Қоҳира: Мактаба ал-ҳуррийя ал-ҳадиса.

А. Суламий. (1986). Зиёдот Ҳақоиқ ат-Тафсир. / Герҳард Бюринг нашри. Байрут: Дар ал-машриқ.

Ҳаким Термизий. (1965). Ас-Солат ва мақосидуҳа / Ҳ.Зайдон нашри. Қоҳира: Дар ал-китаб ал-арабий.

Ҳаким Термизий. (1998). Баён ал-фарқ / А.Сойиҳ нашри. Қоҳира: Марказ ал-китаб ли-н-нашр.

Ҳаким Термизий. (1981). Илм ал-авлиё / С.Лутф нашри. Қоҳира: Мактаба ал-ҳуррийя ал-ҳадиса.

Ҳаким Термизий. (1977). Маърифат ал-асрор / М.Жуюший нашри. Қоҳира: Дор ан-наҳда ал-арабийя.

Ҳаким Термизий. (2015). Наводир ал-усул / Н.Бурдурий нашри. Байрут: Дар ал-минҳаж.

Ҳаким Термизий. (1988). Наводир ал-усул / А.Сойиҳ нашри. Ж. I. Қоҳира: Дор ар-раййон ли-т-турос.

Ҳаким Термизий. (1988). Наводир ал-усул / А.Сойиҳ нашри. Ж. II. Қоҳира: Дор ар-раййон ли-т-турос.

Madelung Wilferd (2011). Book Reviews / The Formation of Islamic Hermeneutics by David R. Vishanoff. Ilahiyat Studies Volume 2, Number 2, Summer / Fall.

Мухетдинов Д., Бородай С. (2016). Исламская мысль: традиция и современность. Религиозно-философский ежегодник. Вып. 1. Москва: ООО Издательский дом “Медина”.