ИМОМ БУХОРИЙНИНГ “ХАЛҚ АФЪОЛ АЛ-ИБОД” АСАРИ ВА УНИНГ ЁЗИЛИШ УСЛУБЛАРИ

Zоkhidjon АBDULLAYEV

doi:10.47980/MOTURIDIY/2023-2/14

Authors

Zоkhidjon АBDULLAYEV International Islamic Academy of Uzbekistan Researcher of Imam Maturidi International Scientific Research Center. A.Kadiri str. 11, 100011, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-2/14

Keywords:

Имом Бухорий, Халқ афъол ал-ибод, мўътазила, жаҳмия, муаттила, раддия, қўлёзма, лавҳа

Abstract

Ҳозирги кунга қадар бутун ислом олами эътирофига сазовор бўлган Имом Бухорий нафақат муҳаддис олим балки, ақийда илми борасида ҳам ўзига хос ўрин эгаллаган. Олимнинг “Халқ афъол ал-ибод ва радд ала ал-жаҳмия ва асҳоб таътийл” деб номланган асари бунга яққол мисолдир.
Асар илм аҳли орасида “Халқ афъол ал-ибод” номи билан танилган бўлиб, асарда асосан жаҳмиялар ва муаттилалар каби ботил эътиқ соҳибларига юздан ортиқ раддиялар берилган. Унда Аллоҳ таолонинг каломи ва бандаларнинг феълларига оид эътиқодий масалалар юзасидан баҳслар келтирилган. Бундан ташқари, ботил ақида эгаларининг шубҳалари ва далилларини ўрганиб, аниқлаб, сўнгра уларнинг далил ва шубҳаларидаги айблари, танқидга лойиқ ўринлари ва адашув нуқталарини баён этиб, илмий йўл билан раддиялар бериш ҳам, алломанинг ўзига хос методларидан бири эди. Шунингдек, мақолада ушбу асарнинг қўлёзма нусхалари ва уларнинг кодикологик таҳлили юзасидан атрофлича фикрлар келтирилган.

References

Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътийл // Қўлёзма. Умму ал-Қуро университети. Макка.

№ 349.

Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътийл // Қўлёзма. Маҳмудия кутубхонаси. Мадина. № 641.

Муҳаммад ибн Сулаймон Ар-Рўдоний. (1988). Силату ал-халаф бимавсули ас-салаф. Тадқиқотчи: Др.Муҳаммад Ҳажий. Байрут: Дор ал-Ғарб ал-исломий.

Муҳаммад ибн Аҳмад ибн Усмон Абу Абдуллоҳ Заҳабий. (1989). Сияру аъломи ан-нубалоъ.

Ж. 19. Тадқиқотчи: Шуайб Арнаут бошчилигида бир тўп тадқиқотчилар жамоаси. Байрут: Муассаса ар-Рисола.

Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. (нашр йили кўрсатилмаган). Халқ афъол ал-ибод. Тадқиқотчи: Др. Абдурраҳмон Умайра. Жидда: Дор Уккоз.

Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. (2005). Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътил. Тадқиқотчи: Фаҳд ибн Сулаймон ал-Фаҳид. Ж. 1. Ар-Риёд: Дор Атлас ал-Ҳазроъ.

Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътийл // Қўлёзма. Қор Юнус университети. Бенғози. №1552.

Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътийл // Қўлёзма. Сулаймония – Раису ал-куттоб Ошур афанди кутубхонаси. Истанбул. № 139/1.

Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътийл // Қўлёзма. Ас-Саидия кутубхонаси. Ҳайдаробод. № 352(1б – 31б).

Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътийл // Қўлёзма. Равзату ал-ҳадис кутубхонаси. Ҳайдаробод. № 359.

Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. (1990). Халқ афъол ал-ибод ва ар-рад ала ал-жаҳмия ва асҳоб ат-таътил. Байрут: Муассасату ар-Рисола.

Мустафо ибн Абдуллоҳ Ҳожи Халийфа. (1992). Кашфу аз-зунун ан асомий ал-кутуб ва ал-фунун. Ж. 1. Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия.

Аҳмад ибн Али ибн Ҳажар ал-Асқалоний. Фатҳу ал-борий шарҳу саҳиҳ ал-Бухорий. (2001). Тадқиқотчи: Абдулқодир Шайба Алҳамд. Ж. 13. Ар-Риёд: Мактабату ал-Малик Фаҳд ал-Ватанийя, .

Аҳмад ибн ал-Ҳусайн ибн Али ал-Байҳақий. (1993).Ал-Асмоъу ва ас-сифот. Тадқиқотчи: Абдуллоҳ ал-Ҳошидий. Ж. 2. Жидда: Мактабату ас-Саводий.

Аҳмад ибн Али ибн Ҳажар ал-Асқалоний. (2001). Ҳадю ас-сорий муқаддимату фатҳи ал-борий. Тадқиқотчи: Абдулқодир Шайба Алҳамд. Ар-Риёд: Мактабату ал-Малик Фаҳд ал-Ватанийя.

Шамсуддин Муҳаммад ибн Абу Бакр ад-Дамашқий. (1412). Ас-Савоиқ ал-мурсала ала ал-жаҳмияти ва ал-муаттила. Ж. 4. Тадқиқотчи: Али ибн Муҳаммад ад-Дахил Аллоҳ. Ар-Риёд: Дор ал-осима.