«ТАРИХ АР-РУСУЛ ВА-Л-МУЛУК» АСАРИНИНГ ТАРИХИЙ ЖАРАЁНЛАРНИ ТАДРИЖИЙ ЁРИТИШДАГИ АҲАМИЯТИ
DOI:
https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-4/14Keywords:
Ислом тарихи, муаррих, ривоят, фақиҳ, манба, илм, муфассал, сийра, пайғамбар, муаллиф, тасниф, муҳаддис, аллома, ҳадис, аҳком, тафсир, қўлёзмаAbstract
«Тарих ар-русул ва-л-мулук» (Пайғамбарлар ва подшоҳлар тарихи) – Табарийнинг бугунги кунгача етиб келган энг қадимий ислом тарихига оид асарларидан бири бўлиб, асар 915 йилга қадар инсоният тарихи ҳақида ёзилган. Асарда Одам (а.с.)дан Табарий яшаган асргача бўлган тарихий жараён ривоятлар асосида келтирилган бўлиб, асар етти йилда ёзилган. Муаллиф мазкур китобни «Жоме ал-баён фи тафсир ал-Қуръон» номли тафсирга оид асаридан кейин ёзган. Ушбу мақолада Ибн Жарир Табарийнинг тарихий воқеаларни йилма-йил хронологик тарзда баён қилиш услуби ҳақидаги маълумотлар таҳлил қилинади. Табарийнинг тарихий воқеаларни хронологик тарзда баён этиши кейинчалик соҳада янгича услубда асарлар ёзилишига таъсир этди. Хронология баробарида айни мавзудаги ҳодисаларни бир сарлавҳа остида қаламга олиши кейинги давр муаллифлари ижодига таъсир кўрсатган, улар ҳам айни услубдан фойдаланишга уринишган. Айниқса, бу услубдан маълум тарихий даврга жойлаштириш мушкул бўлган маълумотларнинг таснифида самарали фойдаланилган. Табарийнинг ҳижратдан кейинги йиллар кетма-кетлигида келтирилган тарихий воқеалар баёни кейинги давр тарихчилари учун мумтоз намунага айланди. Ибн Мискавайҳ (ваф. 1030 й.) ва Ибн Асир каби муаррихлар Табарийга таяниб ўз асарларини ёзганлар. Ибн Жавзий (ваф. 1200 й.), Абул Фидо (ваф. 1331 й.), Ибн Касир (ваф. 1373 й.), Ибн Халдун (ваф. 1406 й.), Айний (ваф. 1451 й.) каби кўплаб муаррихлар шу услубда ислом тарихига оид асарлар ёзганлар. Демак, кейинчалик маълум бир гуруҳ олимлар Табарийга таяниб ўз асарларини ёзган бўлсалар, бошқа бир гуруҳ олимлар Табарий «Тарих ар-русул ва-л-мулук» асарини давоми сифатида ўз асарларини ёзганлар.
References
Бағдодий Х., (1997). Тарих Бағдодий. Ж. 2. Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия.
Ёқут Ҳамавий. (1938). Мажмау-л-удабо. Ж. 18. Қоҳира: Матбаа ал-Маъмун.
Ибн Асир. (1997). Ал-комил фит-тарих. Ж. 1. Байрут: Дор кутуб ал-араб.
Ибн Касир. (1991). ал-Бидоя ва-н-ниҳоя фит тарих. Ж.11. Байрут: Мактабат ал-маърифат.
Ибн Халликон, Ш. (1978). Вафоёт ал-аъён ва анбо абно аз-замон. Ж. 4. Байрут: Дору-л-сoдир.
Субкий. (1976). Ж. 3. Ат-Табақот аш-шофиия ал-кубро. Қоҳира: Дор ал-иҳя ал-китаб ал-арабий.
Табарий Муҳаммад ибн Жарир. (1967). Тарих ар-русул ва-л-мулук. Vols. 1-11. (М. А. таҳқиқи, Ed.) Қоҳира: Дор ал-маъориф.
Хожи Халифа. (2008). Кашф аз-зунун ан-асомил кутуб вал-фунун. Ж. 1. Байрут: Дор ал-иҳё турос ал-арабий.
Ҳайриддин Зириклий. (1998). Ал-Аълам. Қомус тарoжиму ли ашҳур ар-рижол ван нисо мин ал-араб ва ал-мустаърибийн ва мушташриқийн. Байрут: Дар ал-илм лил-малайийн.
Яъқубий. (2010). Тарих ал-Яъқубий. Ж. 1. Байрут: Дор содир.
Rosenthal F., (1968). A History of Muslim Historiography. Leiden: E.J.Brill.
Sulul K., (2007). İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. Istanbul: Insan yayınları.
Downloads
Submitted
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Muhabbatkhаn AGZAMOVA (Author)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
How to Cite
