Абу Юсуфнинг «Китоб ал-харож» асари мавзулари таҳлили
Keywords:
Китоб ал-харож, Абу Юсуф, Ҳорун ар-Рашид, аббосийлар, фай, харож, ушр, закот, жизя, зиммийAbstract
Мақола ҳанафий мазҳабининг иккинчи имоми, ислом тарихида илк бор бош қози лавозимини эгаллаган фақиҳ Абу Юсуф Яъқуб ибн Иброҳим Куфий (731-798)нинг энг машҳур асари «Китоб ал-харож»» мавзулари таҳлилига бағишланган. Ҳукмдор Ҳорун ар-Рашид (766-809) илтимосига биноан ёзилган мазкур асарида Абу Юсуф ислом динидаги солиқ тизимини кенг маънода ёритиб берган. Асар мавзулари кенг қамровли бўлиб, унда солиқ турларидан ташқари ердан фойдаланиш, ерга ишлов бериш, сувдан фойдаланиш, халқаро муносабатлардаги ташқи сиёсат, бошқа дин вакиллари билан муносабатдаги бағрикенглик, жамиятдаги ахлоқсизлик ва жиноятларга барҳам бериш каби муҳим масалалар таҳлил қилинган.
Асосий қисмда ҳижрий II-IV асрларда яшаб ижод қилган Яҳё ибн Одам, Абу Убайд Қосим ибн Саллом, Қудома ибн Жаъфар каби олимларнинг харож мавзусида ёзилган асарларига қисман тўхталиб ўтилган. Сўнгра Абу Юсуфнинг «Китоб ал-харож» асари ва ундаги мавзулар, асарнинг замонавий нашрлари ва таржималари тўғрисида батафсил маълумот берилган ҳамда харож сўзининг луғавий ва истилоҳий маънолари очиб берилган. Муҳокама қисмида исломдаги солиқ тизимининг шаклланиш жарёнлари, харож, ушр, закот, жизя каби солиқ турлари, уларни йиғиш билан боғлиқ масалалар, Абу Юсуфнинг наздида харож тушунчаси, олимнинг масалалар ечимидаги ўзига хос ёндашуви асардан мисоллар келтириб таҳлил қилинган. Мақоланинг натижа қисмида асарда келтирилган Қуръон оятлари ва ривоят қилинган ҳадислар сони ўрганилган, муаллифнинг асар ёзишда қўллаган услуби, фойдаланган усул ва қоидалари кўрсатилган
References
Мансур, А. (2016) Қуръони карим: маъноларининг таржима ва тафсири. Тошкент: Тошкент ислом университети.
Яҳё ибн Одам // Ҳусайн Мунис таҳқиқи. (1987) Китобу-л-харож. Қоҳира: Дору-ш-шуруқ.
Абу Убайд Қосим ибн Салом // Абу Анас Саййид ибн Ражаб таҳқиқи. (2007). Китобу-л-амвол. Қоҳира: Дору-л-ҳадю-н-набавий.
Қудома ибн Жаъфар // Муҳаммад Ҳусайн Зубайдий таҳқиқи. (1981). Китобу-л-харож ва синоату-л-китоба. Бағдод: Дору-р-рашид ли-н-нашр.
Абу Юсуф // Муҳаммад Иброҳим Банно таҳқиқи. (2017). Китаб ал-харож. Қоҳира: Дору-с-салом.
Абу Юсуф // Муҳаммад Абдулҳафиз Маносир таҳқиқи. (2009). Китаб ал-харож. Аммон: Дор кунузи-л-маърифати-л-илмийя ли-н-нашр ва-т-тавзиъ.
Абу Йусуф Йа’куб б. Ибрахим ал-Куфи // Пер. с арабского и коммент. А.Э.Шмидта; супракоммент к пер. А.С.Боголюбова; подготовка к изд., вступ. ст. и указ А.А.Хисматулина. (2001). Китаб ал-харадж. (Мусульманское налогообложение). Санкт-Петербург: Петербургское востоковедение.
Имом Абу Юсуф Яъқуб ибн Иброҳим Куфий // А.Маннапова таржимаси. (2021). Китоб ал-харож. Тошкент: «Ўзбекистон халқаро ислом академияси» нашриёт-матбаа бирлашмаси.
Ибн Манзур. (2000). Лисану-л-араб. Байрут: Дору-с-содир.
Абу Мансур Азҳарий // Абдусалом Сарҳон таҳқиқи. (йили кўрсатилмаган). Таҳзибу-л-луғат. Қоҳира: Ад-Дору-л-мисрийя ли-т-таълиф ват-таржима.
Абул Ҳасан Мовардий // Аҳмад Муборак Бағдодий таҳқиқи. (1989). Китобул-аҳкоми-с-султонийя ва-л-валаяти-д-динийя. Қувайт: Мактабат дор Ибн Қутайба.
Алоуддин Самарқандий. (1984). Туҳфату-л-фуқаҳо. Байрут: Дору-л-кутуби-л-илмийя.
Шариф Журжоний // Муҳаммад Сиддиқ Миншавий таҳқиқи. (2004) Муъжаму-т-таърифот. Қоҳира: Дору-л-фазила ли-н-нашр ва-т-тавзиъ ва-т-тасдир.
Муҳаммад Шавконий // Абдураҳмон Умайра таҳқиқи. (1994). Фатҳу-л-қодири-л-жомиъ байна фаннайи-р-ривояти ва-д-дирояти мин илми-т-тафсир. Байрут: Дору-л-вафо.
Ал-Хатиб ал-Бағдодий. (1996). Тариху Бағдод. Байрут: Ал-Кутуб ал-илмийя.
Ҳусайн ибн Али ас-Саймарий. (1985). Ахбару Аби Ҳанифа ва асҳабуҳи. Байрут: Аълам ал-кутуб.
Муҳаммад Зоҳид Кавсарий. Ҳусн ат-тақозий фий сийрат ал-Имам Аби Юсуф ал-қозий. Қоҳира: Ал-Мактаба ал-азҳарийя лит-турос. – 106 б.
Ибн Халликон. (1994). Вафайат ал-аъйан ва анбау абнаи аз-заман. Байрут: Дар ас-содир.
Муҳаммад Абу Заҳра. (1960). Абу Ҳанифа ҳаятуҳу ва аъсруҳу, ароуҳу ва фиқҳуҳу. Қоҳира: Дар ал-фикр аърабий.
Жузжоний А.Ҳ. (2002). Ислом ҳуқуқшунослиги, Ҳанафий мазҳаби ва Ўрта Осиё фақиҳлари. Тошкент: Тошкент ислом университети.
Downloads
Submitted
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Aziza Mannopova (Author)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
