МОВАРОУННАҲРЛИК ОЛИМЛАРНИНГ “УСУЛ АЛ-ФИҚҲ” ИЛМИ РИВОЖИДАГИ ЎРНИ

Saidahmadxon G‘AYBULLAYEV

doi:10.47980/

Authors

Saidahmadxon G‘AYBULLAYEV Doctoral Student of ISESCO Department of Islamic Studies and Civilization of the International Islamic Academy of Uzbekistan. A.Kadiri str. 11, 100011, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/

Keywords:

Паздавий, матн, фиқҳ, ҳадис, мотуридий, ҳанафий, қози, асҳабут-тахриж, шарҳ

Abstract

Мақоладан кўзланган мақсад Мавароуннаҳр олимларининг ислом ҳуқуқи назарияси усул ал-фиқҳ фани шаклланиши ва ривожланишига қўшган ҳиссаларини тадқиқ этишдан иборат. Усул ал-фиқҳ
илмининг даставвал Ироқ минтақасида шакллангани кейинчалик Шарққа ёйилгани ва унга сабаб бўлган омиллар таҳлил қилинган. Хусусан, мовароуннаҳрлик, олимларнинг мазкур жараёндаги хизматлари, ёзган асарларининг усул ал-фиқҳ фани ривожига таъсири кўрсатиб берилган. Ҳудудда усул фанига оид ёзилган асарлар ва уларнинг хусусиятлари очиб берилган. Жумладан, Абу Мансур Мотуридийнинг “Маохиз аш-шариъа”, Абу Зайд Дабусийнинг “Тақвим ал-адилла” ва Фахрул-ислом Али Паздавий “Усул ал-Паздавий”
асарлари орқали фанга олиб кирган янги тушунча ва услублар аниқланди. Шунингдек, Марказий Осиёлик олимларнинг усул фанида ўз ўрнига эга бўлган “Усул ас-Сарахсий”, “Мезон ал-усул”, “Манор” ва “ат-Талвиҳ” каби асарлари ва уларга ёзилган шарҳ, ҳошия ва мухтасарлар ҳақида қимматли маълумотлар келтирилган. Якунда усул ал-фиқҳга оид асарларнинг ислом дини бош мақсадлари, назарий асослари, мазмун-моҳиятини тўғри англашдаги аҳамияти очиб берилган.

References

Jurjoniy Sayyid Sharif. Taʼrifot. Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiya, 1983.

Fahriddin Аttor. Usul al-fiqh. – Istanbul: IFAV nashriyoti, 2013.

Najmiddinov Z. Аbu Zayd ad-Dabusiy ilmiy merosining Movarounnahr fiqh ilmi rivojidagi oʼrni. – T.: Oʼzbekiston xalqaro islom akademiyasi nashriyot-matbaa birlashmasi, 2019.

Kavsariy Muhammad Zohid. Husnut-taqoziy fi siyrati Imam Аbu Yusuf. – Misr: Maktabtul-azhariyya, 1987.

Аsrorova L. Аbu Hafs Kabir Buxoriy va Hanafiy fiqhi. – Toshkent: Toshkent islom universiteti, 2014.

Аminov H., Primov S. Hanafiy fiqhi tarixi, manbalari va istilohlari. – Toshkent: Movarounnahr, 2017.

Chalabiy Kotib. Kashfuz zunun an asamil kutub val funun. – Bayrut. Dor kutub al-ilmiya, 1992.

Jabborov Neʼmat. Imom al-Moturidiy – faqih. – Toshkent: Imom al-Buxoriy saboqlari jurnali. 2004. – №1.

Nasafiy Аbul Muʼin. Tabsira al-adilla. – Аnqara: Diniy ishlar rayosati nashriyoti, 1993.

Hakimova N. Аbu Bakr Qaffol Shoshiyning huquq falsafasi: “fozil siyosat” atamasi // Sharq Аllomalari yozma merosining ilmiy, falsafiy maʼnaviy tafakkurdagi oʼrni / konf. mater. – Toshkent: ToshDU nashriyoti,

Haysam Аbdulhamid. Tatovvur al-fikr al-usuliy. ar-Riyod: Muhammad ibn Saʼud universiteti, 1998.

Аbu Bakr Jassos. al-Fusul fi ilmil usul. – Bahrut: Dorul kutub al-ilmiya, 1996.

Murteza Bedir. Tekvimul-edille // TDV İslâm Ansiklopedisi/. – İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.

Dabusiy Аbu Zayd. Taqvim al-adilla // noshir Xalil Muhyiddin al-Mis /. Dor al-kutub al-ilmiya, 2001.

Sezgin Fuad. Tarix at-turos al-arabiy. – Аr-Riyod: Muhammad ibn Saʼud universiteti, 1991.

O‘zSSR fanlar akademiyasining sharq qoʼlyozmalari toʼplami // А.А.Semyonov tahriri ostida. – Toshkent: OʼzSSR FА nashriyoti, 1957.

Ibn Xaldun Yahyo Аbu Zakariyo. al-Muqaddima. – Qohira: Maktabatu Ibn Taymiya, 1980.

G‘aybullaev S. Usul al-Pazdaviy asosida yozilgan asarlar. – Samarqand: “Imom Buxoriy saboqlari” jurnali, maxsus son, 2021.

Brokelman K. Tarixul adab al-arabi // arab tiliga tarjimon Doktor Аbdulhalim Najjor/. – Qohira: Dor al-Maʼorif, 1989.

Daniel Gimaret. Théories de l’Acte Humain En Théologie Musulmane. Paris: Librairie Philosophique, 1980.

Samarqandiy Аlouddin. Mizonu-l-usul //nashrga tayyorlovchi Muhammad Zaki Аbdulbar/. – Qatar: Matbaʼa al-kutub, 1984.

Komilov M. Movarounnahrda fiqh ilmi rivoji va Аlouddin as-Samarqandiy. – Toshkent: Istiqlol, 2006.

Nasafiy Аbu Hafs. Tahsil usul al-fiqh // tarjimon va nashrga tayyorlovchi: Hamidulla Аminov, Saidakbar Muhammadaminov /. – Toshkkent: “Noshir” nashriyoti, 2015.

Shoshiy Nizomiddin. Usul ash-Shoshiy //Tarjimon va nashrga tayorlovchi: Аhmadaliev Аbduvohid Muhammadazim o‘g‘li. – Toshkent: Movarounnahr

nashriyoti, 2019.

Mirhamidov А. Аl-Muntaxab al-Xusomiy asari va uning qoʼlyozmalari. – Toshkent: “Islom tafakkuri” jurnali, 2019. – №2

Brockelmann C. GAL. – Leipzig, Amelangs, 1909. – U. II.

Maхsudov D. Аbul Barakot Nasafiyning tafsir ilmida tutgan oʼrni: Tar. fan. nom. Diss. avtoref. – Toshkent: Toshkent islom universiteti nashriyoti,

Saʼduddin Taftazoniy. Аt-Talvih ala at-Tavzih. – Bayrut: Dor al-kutub al-ilmiya, 1997.