ЎЗБЕКИСТОНДА ДИНИЙ МУТААССИБЛИКНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШ САБАБЛАРИ ТАҲЛИЛИ

Bakhodir DAMINOV

doi:10.47980/MOTURIDIY/2024-1/12

Authors

Bakhodir I. DAMINOV Head Specialist of the Department for the Organization of Information and Analysis and Propaganda Activities. Committee on Religious Affairs under the Cabinet of Ministers Republic of Uzbekistan Committee on Religious Affairs Navoi str. 12. 100011, Tashkent, Uzbekistan.

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2024-1/12

Keywords:

Совет иттифоқи, Ўзбекистон, ЎОҚМИ, мутаассиблик, сохта салафийлик, «Ҳизбут-таҳрир», «янги авлод даъватчилари», Абдували Мирзаев, Обид Назаров, Раҳматуллоҳ Аллома.

Abstract

Ўзбекистонда «Ўрта Осиё ва Қозоғистон мусулмонлари диний бошқармаси» ташкил этилиши минтақадаги мусулмон аҳолининг диний-ижтимоий ҳаётида муҳим ўрин тутди. ХХ асрнинг 60-йилларидан бошлаб Собиқ Иттифоқ ўзининг мусулмон давлатлари билан дўстона муносабатларини мустаҳкамлаш мақсадида ислом динидан сиёсий мақсадларда фойдалана бошлади.

Бу эса ўз навбатида совет ҳукумати томонидан кўрилган чора-тадбирларга қарамай, ХХ асрнинг 70–80-йилларида хорижий давлатлардан келган айрим ёт ғоялар таъсирига тушган талабалар воситачилигида СССР ҳудудига диндан сиёсий мақсадларда фойдаланиш ғояларининг кириб келишига, «замонавий мусулмон адабиёти»ни ўрганиш бўйича яширин ўқишлар ташкил этилишига ва Ўзбекистонда аҳолини диний-ижтимоий фаолликка чорловчи даъватларнинг ёйилишига олиб келди.

Ушбу мақолада минтақада мустақилликка эришган давлатларда ислом динининг жамиятда қайта тикланиш жараёнлари Марказий Осиёнинг бешта республикаларида бир хил кечмагани, бунга айрим мутахассислар томонидан таъкидланганидек, биргина СССРнинг тарқалиб кетиши сабаб бўлмагани, бу ҳолат 1991 йилдан олдин ҳам долзарб бўлиб боргани сабабли жамиятларда мафкуравий хавфсизлик масалалари сўроқ остида қолдирилгани, мазкур жараёнда Ўзбекистоннинг Тошкент шаҳри ва водий вилоятлари асосий роль ўйнагани, унинг таъсири Қирғизистоннинг жанубий ва Тожикистоннинг шимолий қисмларидаги диний-ижтимоий муҳитнинг ўзгаришига олиб келгани борасида фикрлар илгари сурилган.

References

Alimova K.T. (2016) Islam in Central Asia. Actual issues of social sciences: sociology, political science, philosophy, history: ompendium of students by mater//LVII Intern. scientific-practical. Conf. Novosibirsk: SibAK 1.

Calhoun L. (2004). An Anatomy of Fanaticism. Peace Review, Vol. 16. 2004. №3.

Colas D. (1997). Civil Society and Fanaticism: Conjoined Histories. Stanford: Stanford University Press. – 512 p.

Coll S. (2004). Ghost Wars: the Secret History of the CIA, Afghanistan and Bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001//New York.

Ellis A. (1986). Fanaticism That May Lead to a Nuclear Holocaust: The Contributions of Scientific Counseling and Psychotherapy. Journal of Counseling and Development. Vol. 65. No.3.

Fourniau, V. (2018). Soviet transformations and memories in Central Asia, From «indigenization» to independence Paris: – 212 p.

Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. (2023). Tafsiri hilol. Vol. 2. Tashkent: Hilol Nashr. – 608 b.

Mukhametshin, R. (2017). Islam in the USSR, June 2, 2016, URL: http://islam-today.ru/blogi/rafik-muhametsin/islam-v-sssr/, visited on Dec. 16.

Wang J. (2006). Modern Society of Central Asia under the Influence of Multicultural Forces//Wuhan: Wuhan University Press; – 232 p.

Abashin S. Babadjanov, B. Germanov, V. Ivanov, V. Muxametshin, F. Shigabdinov, R. (2011). Rossiya – Srednyaya Aziya. Vol. 2: Politika i islam v XX – nachale XXI vv. Moscow: Lenand. – 217 s.

Abdulaziz Mansur. (2020). Qur’oni karim ma’nolarining tarjima va tafisiri. Tashkent: Sano-standart. – 483 b.

Beloglazov, A. (2013). Vliyaniye islama na politicheskiye prosess v syentralnoy azii (Uchebnoye posobiye). Kazan: Kazanskiy universitet. – 294 s.

Bobojonov B. Mo‘minov A. Fon Kyugelgen A. (2007). «Disputy musulmanskix religioznyx avtoritetov v Syentralnoy Azii v XX veke. Almaty «Dayk-Press». – 269 p.

Gumerov I. (2007). Chto takoye fanatizm? Kogo mojno nazvat fanatikom? https://pravoslavie.ru/6950.html.

Zhiltsov S.S. (2016). Political Processes in Central Asia: Pesuliarities, Problems, Prospects. Central Asia and the South. 17(1): 21-29.

Ibrohimov A. (2021). Muftiylar sulolasi. Tashkent: Shamsuddin Bobokhonov. – 249 p.

Ivanova Ye. (2019). Religioznaya mifologiya (Uchebnoye posobiye). Yekaterinburg: Izdatelstvo Uralskogo universiteta. – 228 p.

Mursliyev A. (2011). Dukhovniy perevorot v Tashkente// Komsomolskaya pravda, 9 iyulya.

Murtazin M. (2011). Religioznaya bezopasnost na musulmanskom postsovetskom prostranstve//Rossiya i noviye gosudarstva Yevrazii. No. IV (XLIX).

Yahiyayev M. (2006). Religiozniy fanatizm kak sotsialno-istoricheskiy fenomen (Abstract). Makhachkala.