“РАСМ АЛ–МУСҲАФ” ва унинг ўзига ХОС ЖИҲАТЛАРИ

Hasankhon Abdumajitov

doi:10.47980/MOTURIDIY/2023-3/13

Authors

Hasankhon Abdumajitov Doctoral Student, International Islamic Academy of Uzbekistan. A.Kadiri str. 11, 100011, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-3/13

Keywords:

Қуръони карим, Усмон мусҳафи, “расм ал-мусҳаф”, ваҳий, ҳазф, зиёда, бадал, ҳамза, фасл ва васл

Abstract

“расм ал-мусҳаф” деганда Халифа Усмон ибн Аффон бошчилигида кўчиртирилган мусҳафларнинг имло услуби назарда тутилади. “Расм ал-мусҳаф”нинг аҳамияти шундаки, қадимдан барча мусулмон уламолари Қуръони каримни фақатгина ушбу имло йўсинида ёзиш вожиблигини таъкидлаб келганлар. Бироқ, ушбу имло ваҳий орқали қайд этилганми ёки саҳобаларнинг билимлари асосидами, деган фикрда олимлар турли хил қарашларни билдирганлар. Кўпчилик Қуръон имлоси саҳобаларнинг билим ва тажрибалари асосида, айни вақтда ваҳий назоратида вужудга келганини таъкидлайди.
“Расм ал-мусҳаф”нинг жорий имлодан фарқли жиҳатлари мавжуд бўлиб, бу фарқлиликни тадқиқотчилар турлича изоҳлаганлар:
1. Айрим олимлар, жумладан, кўпчилик шарқшунослар “расм ал-мусҳаф”даги хусусиятларни саҳобаларнинг хатни яхши билмаганлари сабабли вужудга келган, деган даъвони қилган.
2. Бир гуруҳ олимлар “расм ал-мусҳаф”нинг хусусиятларини илоҳий сир‑асрорларга боғлаб, уларни ботиний изоҳлашга уринганлар ва бу масалада чуқур кетганлар. Бу фикр илмий асосга эга эмас.
3. “Расм ал-мусҳаф”да кузатиладиган хусусиятлар ўша даврдаги имло қоидалари ва кўникмаларининг тақозоси бўлган. Қадимги мутахассис олимлар ва замонавий тадқиқотчилар ушбу фикрни қўллаб‑қувватлаганлар. Илмий изланишлар ҳам шуни кўрсатмоқда.
Ушбу мақолада “расм ал-мусҳаф”нинг ёзилиш услуби, фарқлари ва хусусиятлари акс этган.

References

Абу Амр Усмон ибн Саъид Доний. (2010). Ал‑Муқне: Дōрут‑тадбӯрия.

Абу Қосим Муҳаммад ибн Фирруҳ ибн Халаф Шотибий. (2015). Ақилату атрōбил-қасоид фӣ аснал-мақōсид. Дамашқ: Дорул-Ғавсоний.

Бурҳониддин Иброҳим ибн Умар Жаъбарий. (2017). Жамӣлату арбōбил-марōсид фӣ шарҳи ақилату атробил-қасōид. М. 2. Мадина: Жомиъату Таййиба.

Доктор Айман Рушдий Сувайд. (2015). Абу Қосим Муҳаммад ибн Фирруҳ ибн Халаф Шотибий. Ақилату атрōбил-қасōид фӣ аснал-мақōсид асарининг муқаддимаси. Дамашқ.

Абу Муҳаммад Абдуллоҳ ибн Жаъфар. (1921). Китāбул-куттаб. Байрут: Ал-Аб Лавис шайхул-Ясӯъ.

Ғоним Қаддурий Ҳамад. (2016). Ал‑Муяссар фӣ илми росмил‑мусҳафи ва добтиҳ. Жидда: Маъҳад ал‑имāм аш‑Шотибий.

Абу Амр Усмон ибн Саъид Доний. (1997). Ал‑Муҳкам фӣ нуқотил-Масōҳиф. Дамашқ: Дорул-фикр.

Абдурраҳмон ибн Абу Бакр Суютий. (1974).

Ал-Итқон фӣ улӯмил-Қуръан. М. 4. Қоҳира:

Ал-Ҳайъатул-мирсия. Ж. 1.

Абдуллаев А.Ғ., Раҳимжонов Д.О., Зиёдов Ш.Ю. (2015). Тошкентдаги Усмон мусҳафи. Тошкент: Мовароуннаҳр.

Шебунин А.Ф. (1892). Куфический Коран // ЗВОРАО Имп. СПб. Публичной библиотеки. Санкт-Петербург: Маркс.

Саййиди Аҳмад ибн Муборак Сижилмосий. (2002). Байрут: Ал-Ибрӣз.