XIII АСР МОВАРОУННАҲРДА ҲАНАФИЙ ФИҚҲ СОҲАЛАРИНИНГ РИВОЖЛАНИШ ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ
Keywords:
Мовароуннаҳр, ҳанафий фиқҳи, Нажмуддин Насафий, Алоуддин Самарқандий, Сирожуддин Ўший, Фарғона, Самарқанд, «Залла ал-қори», «ал-Манзума фи ал-хилоф», «Мезон ал-усул», «ал-Фатовои ас-сирожия», «Фатовои Қозихон»Abstract
XIII асрда Мовароуннаҳр минтақасида ҳанафий мазҳабининг ривожланиши жуда муҳим босқичга етди. Бу даврда Мовароуннаҳрнинг фақиҳлари ҳанафий мазҳабининг ичида янги ва мустақил фан соҳаларини ташкил этишга қарор беришди. Ушбу соҳаларга фиқҳий истилоҳлар, қироатдаги хатоларни тушуниш, фатво бериш асослари ва хилоф илмининг тафсилотлари каби муҳим мавзулар киради. Ушбу фан соҳалари ҳанафий мазҳаби доирасида янги бир жараённи бошлади ва шунингдек, бу соҳаларнинг ривожланишига ҳам назар ташлади.
Ушбу жараёнда Нажмуддин Насафий, Алоуддин Самарқандий, Сирожуддин Ўший ва Фахруддин Қозихон каби кенг билимга эга бўлган ва муҳим илмий мерос қолдирган олимлар катта роль ўйнади. Улар нафақат ҳанафий мазҳабининг ғояларини ривожлантиришга, балки ўз вақтларидаги диний ва ижтимоий ҳолатларга мос келадиган илмий назарияларни ишлаб чиқишга ҳам ўз ҳиссаларини қўшганлар. Бу олимлар ҳар бири ўз асарлари орқали фиқҳий таълимотлар, тафсир ва фатвочилик соҳасини мукаммаллаштиришга интилишган.
Мақолада мазкур фан соҳаларининг пайдо бўлиш жараёнлари ва уларнинг ривожланиш сабаблари тўғрисида аниқ маълумотлар берилади. Мазкур ривожланишнинг сабабларини ва унинг босқичларини ўрганиш фақат фиқҳий таълимотларнинг наслларга ўтишини, балки мусулмон жамиятининг маънавий ва ижтимоий ривожи билан ҳам боғлиқ.
Калит сўзлар: Мовароуннаҳр, ҳанафий фиқҳи, Нажмуддин Насафий, Алоуддин Самарқандий, Сирожуддин Ўший, Фарғона, Самарқанд, «Залла ал-қори», «ал-Манзума фи ал-хилоф», «Мезон ал-усул», «ал-Фатовои ас-сирожия», «Фатовои Қозихон».
References
Абу Бакр Жассос. (1994). Ал-Фусул фи илм
ал-усул, Ж. 1. Кувайт: Визаро ал-авқоф ва аш-шуун ал-исламия.
Абул Ҳасан Кархий. (2007). Усул ал-Кархий. Қоҳира: Мактаба ал-Хонижий.
Абу Муҳаммад Абдулқодир ал-Қураший
ал-Ҳанафий. (2008). Ал-Жавоҳир ал-Музия фи табақот ал-ҳанафия, Ж. 1. Қоҳира: Дор ал-ҳижр.
Абу Зайд Дабусий. (2001). Тақвим ал-адилла. Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмиййа.
Алоуддин Самарқандий. (1984). Мезон ал-усул фи натоиж ал-уқул. Доҳа: Матобе Доҳа.
Алоуддин ибн Балабан Ҳанафий. (2019). Танбеҳ
ал-хотир ала залла ал-қори ва аз-зокир. Байрут: Дор ал-лубоб.
Доктор Салоҳ Абул Ҳож. (2021). Исъад ал-муфтий. Байрут: Дор ал-башоир ал-исламиййа.
Имом Нававий. (2008). Ал-Мажмуъ шарҳ
ал-Муҳаззаб, Ж. 1. Жидда: Мактаба ал-иршод.
Meiirbek Kalmanov. (2020). XI-XII-y.Y’da hânefi-mâtürîdî mezhebinin yayilmasinda Mâverâünnehirli ulemânin rolü. Konya: Necmettin Erbekan Universitesi.
Муҳаммадамин ибн Обидин. (2021). Шарҳ Уқуд ар-Расм ал-муфтий. Байрут: Дор ал-башоир ал-исламиййа.
Нажмуддин Насафий. (1991). Ал-Қанд фи зикри уламои Самарқанд. Саудия арабистони: Мактаба алкавсар.
Сирожуддин Ўший. (2011). Ал-Фатовои ас-сирожиия. Йоханнесбург: Дор улум Закариё.
Sönmez Kutlu. (2017). Türk Müslümanlığı Üzerine Yazılar (Hanefilik-Maturidilik-Yesevîlik), (İstanbul: Ötüken Yayınları 2017) s.16.
Шамсулаимма Сарахсий. (2010). Муқаддима Усул ал-фиқҳ, Ж. 1. Ҳайдаробод: Лажна иҳё ал-мариф ан-нуъмония.
Фахруддин Қозихон. (2009). Фатовои Қозихон, Ж.1. Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмиййа.
Хатиб Бағдодий. (2015). Тариху Бағдод. Ж. 1. Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия.
Хайруддин Зириклий. (2002). Ал-Аълом. Ж. 4. Байрут: Дор ал-илм ли ал-малайин.
Wilferd Madelung. (2002). The westward Migration of Hanafi Scholars From Central Asia in the 11th to 13th Centuries. Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Dergisi 43.
Downloads
Submitted
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Ilhomjon Bekmirzayev (Author)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
