Нақшбандия тариқатига оид манбаларда Хожа Муҳаммад Порсонинг илмий таъсири
Keywords:
Мовароуннаҳр, XIV-XV асрлар, нақшбандия тариқати, Хожа Муҳаммад Порсо, Абдураҳмон Жомий, тасаввуф назариётчиси, тасаввуфий асарAbstract
Мақолада Мовароуннаҳрда XIV-XV асрларда илм-фан равнақи билан бир қаторда тасаввуфий адабиётлар ривожи ҳам кузатилгани, улар орасида нақшбандия тариқатига оид адабиётлар салмоқли ўрин тутгани ёритилган. Шунингдек, Марказий Осиёда тасаввуф тариқатларининг ривожига ҳисса қўшган юртимиз алломалари ҳақида маълумотлар келтирилган. Жумладан, Хожа Муҳаммад Порсо асарларининг таркиби ва мазмуни батафсил очиб берилган. Бундан ташқари, Порсо асарлари ҳақида тадқиқотчилар томонидан олиб борилган илмий изланишлардан намуналар ҳам келтирилган бўлиб, уларнинг тадқиқий хулосалари баён қилинган. Мақолада Порсонинг нақшбандия тариқатидаги мавқеи ва нуфузи, асарларининг аҳамияти далиллар билан очиб берилган. Шу билан бирга, ХIII-XIV асрларда мутасаввифлар томонидан тариқатларнинг назарий-амалий жиҳатлари тизимга солингани ҳам қайд этилган. Ундан ташқари Порсо ва Абдураҳмон Жомий ўртасидаги ўзаро руҳан боғлиқлик жиҳатлари баён қилинган. Шунингдек, Порсо суфий сифатида майдонга келиши, тасаввуф таълимоти борасида натижада фундаментал асарлар ёзган йирик тасаввуф назариётчиси сифатида дунёга танилишининг омиллари очиб берилган. Порсонинг нақшбандия тариқати назарий асосларига бағишланган асарлари бениҳоя қадрлилиги унинг «Рисолаи қудсия» ҳамда «Фасл ал-хитоб» асарлари борасидаги тадқиқотлар асосида таҳлил қилинган. Хулосада, Мовароуннаҳрда юзага келган мураккаб маърифий-ғоявий вазиятдан келиб чиққан ҳолда тасаввуф таълимотининг XIV аср охиридаги назариётчиларидан бири, хожагон-нақшбандия тариқатининг йирик вакили ва давомчиси, дея эътироф этилган Порсонинг Абдулхолиқ Ғиждувоний ва Хожа Баҳоуддин Нақшбанд ғояларини назарий жиҳатдан асослаб, тариқат таълимотидаги умуминсоний қадриятларга ҳамоҳанг эканини очиб беришда катта жонбозлик кўрсатгани очиб берилган.
References
Xayrullayev, M. M., O‘rinboyev, A., & Bo‘riyev, O. (1997). Temuriylar bunyodkorligi davr manbalarida. A. Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti.
Asrorova, L. Q. (2019). Alouddin Buxoriy «Hayratu-l-fuqaho» asarining islom manbashunosligida tutgan o‘rni (Unpublished doctoral dissertation). XIA, Tashkent.
Shayx Najmiddin Kubro. (2004). Tasavvufiy hayot (I. Haqqulov & A. Bektosheva, Trans.). Movarounnahr.
Komilov, N. (1999). Tasavvuf. Movarounnahr O‘zbekiston.
Rahimov, K. (2020). Movarounnahr tasavvufi tarixi: ta’limotning shakllanishi va tizimlashtirilishi (VIII-XI asrlar). Akademnashr.
Boboxonov, Sh., & Mansurov, A. (1993). Naqshbandiya tariqatiga oid qo‘lyozmalar fihristi. O‘z FA Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti, O‘zbekiston Respublikasi Islom hamkorlik fondi. Movarounnahr.
Xidirova, N. (2003). Xoja Muhammad Porso tafsirining noyob qo‘lyozmasi. O‘zbekiston tarixi.
Xolmo‘minov, J. (2020). Xoja Muhammad Porso Buxoriy. Tosh DSH, Tashkent.
Xolmo‘minov, J. (2008). Jomiy va Vahdat ul-vujud ta’limoti. Tashkent.
O‘zR FA SHI. (n.d.). 1331-raqamli qo‘lyozma. B. 566a. 570b.
Hosseini, M. (2021). The process of the formation of the eleven principles of the Naqshbandiyya order in the remaining texts from the beginning to Rashahat Ayn Al-hayat. Gawhar-Guya, 15(1), 46.
Downloads
Submitted
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Sevara Karimova (Author)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
