ҚУРЪОНШУНОСЛИККА ОИД ТАДҚИҚОТЛАР ВА СОҲАДАГИ ЯНГИЧА ЁНДАШУВЛАР ТАҲЛИЛИ

Davronbek MAKHSUDOV

doi:10.47980/MOTURIDIY/2024-1/1

Authors

Davronbek R. MAKHSUDOV Doctor of Historical Sciences, First Deputy Chairman of the Committee on Religious Affairs of the Republic of Uzbekistan.

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2024-1/1

Keywords:

Қуръон илмлари, Қуръоншунослик, тафсир, муфассир, Ғарб, Шарқ

Abstract

Қуръоншунослик фани ўзининг тараққиётида бир нечта босқичларни босиб ўтиб, алоҳида фан сифатида шаклланди ва унинг негизида тармоқлар ҳам пайдо бўлди. Ҳозирга келиб Қуръоншуносликка оид ўнлаб соҳалар тадқиқ қилинган. Энг эътиборлиси бу борада янги изланишлар ва демакки янги тармоқлар намоён бўлмоқда. Шу маънода Қуръон билан боғлиқ илмларни унинг ўзига тааллуқли бўлган анънавий илмлар ва замонавий фан-техника ютуқлари сабабли очилиб бораётган илмларга ажратиш ҳолатлари мавжуд. Аслида ҳам ушбу китоб нозил бўлган пайтда унга ҳидоят, дунё ва охират саодатига калит, деб қаралган бўлса, бугунги кунга келиб, уни илмий назария ва кашфиётларга бой манба сифатида ҳам қараш шаклланди.
Мазкур мақолада ҳам Қуръонга тааллуқли анъанавий илмларни одатий ёндашувлардан фарқли равишда тақсимлаш ва таҳлил қилишга, Мусулмон олами ва Ғарбдаги изланишларга эътибор қаратилган ҳолда Унда зикр қилинган замонавий билимларга ўрин ажратилган.

References

Adams C.J. (1988). «Abu l-Ala Mawdudīs Tafhīm al-Qur’an», Approaches to the History of the Interpretation of the Qur’ān, ed. A. Rippin. Oxford.

Brockelman C. (1902). Geschichtederarabischenlitteratur. 2. Band. Berlin: Verlag.

Denny F.M. (1975). «The meaning of ummah in the Qur’an», History of Religions.

Encyclopaedia of Qur'an. (2001)1st Edition. Ed. by Jane Dammen McAuliffe et al., 5 vols. plus index. Leiden: Brill Publishers.

Martin R.C. (1982). «Understanding the Qur’an in text and context», History of Religions, XXI/4.

Muller F.M. (1879-1910). The sacred books of the East. Volume IX. The Qur’an. Translated by Palmer E.H. Motilal Banarsidass. The Clarendonm Rieu Ch. (1879). Catalogue of the Persian Manuscripts in British Museum. London.

Rippin A. (1983). «The Qur’an as literature: perils, pitfalls and prospects», British Society of Middle Eastern Studies Bulletin. London.

Sister M. (1931). Metaphern und Vergleiche im Koran.Inaugural-Dissertation zur Erlangung der Doktorwürde genehmigt von der Philosophischen Fakultät der Friedrich-Wilhelms-Universität zu Berlin. Berlin.

Wansbrough J. (1977). Quranic Studies: Sources and Methods of Scriptural Interpretation. Oxford.

Абдуллаева Ф.И. (2000). Персидская кораническая экзегетика. Санкт-Петербург.

Абу Жаъфар ан-Нуҳҳос. (2003). Ан-Носих ва-л-мансух фи-л-Қуръон ал-карим. Байрут: ал-Мактаба аласрия.

Абу Закариё Яҳё ибн Шараф ан-Нававий. (1990).

Ат-Тибян фи одоб ал-ҳамала ал-Қурʼон / Ҳаққақаҳу ва аллақа алайҳи Муҳаммад ал-Ҳажжор. Байрут: Дор ал-басоир ал-исламия.

Абу Убайда ал-Қосим ал-Ҳиравий. (2000). Фазоʼил ал-Қуръон / Таҳқиқ Марвон ал-Атийя, Муҳсин Хароба, Вафо Тақиюддин. Байрут: Дор Ибн Касир.

Абул Ҳасан Али ал-Журжоний. (2003). Ат-Таърифот / Вазаа ҳавошиҳи ва фаҳорисаҳу Муҳаммад Босил ал-Вадд. Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия.

Абул Ҳасан Али ибн Аҳмад ал-Воҳидий. (2001). Асбоб нузул ал-Қуръон. Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия.

Ал-Бақоий. (1988). Масоʼид ан-назар ли-л-ишроф ала мақосид ас-сувар / Абдуссамиъ Муҳаммад Ҳуснийн. Ар-Риёд: Мактаба ал-маъориф.

Али ибн Аҳмад Найсабурий. (йили кўрсатилмаган). Асбобун нузул / Таржимон: А.Турсунов. Тошкент: «Mоvarounnahr» nashriyoti;

Ат-Тоййиб ал-Буҳолий. (2010). Мафҳум ас-салом фи-л-Қуръон ва-л-ҳадис аш-шариф. Фас (Мағриб): Муассасат ал-буҳус ва-д-диросот ал-илмия.

Биографические сочинения. (1962). Л.: Изд. ЛГУ.

Бурҳонуддин ал-Бақоий. (1995). Назм ад-дурар фи таносиб ал-оят ва-с-сувар / Абдурраззоқ Ғолиб ал-Маҳдий. Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия.

Жалолуддин Абдураҳмон ас-Суютий. (1996).

Ал-Итқон фи улум ал-Қурʼон / Таҳқиқ марказ ал-буҳус ва-д-диросот бимактаба Назар Мустафо. ал-Маккат ал-мукаррама: Назар Мустафо.

Зайд Умар Абдуллоҳ ал-Ийс. (2005). Ат-Тафсир ал-мавзуий ат-таъсил ват тамсил. Ар-Риёд: Мактабатур рушд.

Ибрагим Т.К. (2004). Коран о духовном плюрализме // Сравнительная философия в контексте многообразия культур. Москва.

Кашталева К.С. (1928). «Терминология Корана в новом освещении», Доклады Академии наук СССР. Востоковедение.

Манно ал-Қаттон. (1998). Мабоҳис фи улум ал-Қуръон. Байрут: Мавсуа ар-рисола.

Маълум Фаҳд ибн Абдураҳмон ибн Сулаймон ар-Румий. (1997). Иттижаҳот ат-тафсир фил қурунир робиъ ашара. Байрут: Муассаса ар-рисола.

Мунира Муҳаммад Носир ад-Дусурий. (2005). Асмо сувар ал-Қурʼон ва фазоʼилуҳа. Ад-Даммом: Дор Ибн ал-Жавзия.

Мусоид ибн Сулаймон ат-Тайёр. (1999). Фусул фи усул ат-тафсир. ад-Даммом: Дор Ибн ал-Жавзий.

Мусоид ибн Сулаймон ибн Носир ат-Таййор. (2006). Улум ал-Қуръон: тарихуҳу ва таснифу анвоиҳи / Маъҳад ал-Имом аш-Шотибий лид диросотил Қуръония журнали.

Мусоид ибн Сулаймон ибн Носир ат-Таййор. (2006). Улумул Қуръон: тарихуҳу ва таснифу анвоиҳи / ал-Имом аш-Шотибий лид диросотил Қуръония институти журнали.

Мустафо Иброҳим ал-Мишаний. (2005). Ат-Тафсир ал-муқорин диросатан таъсилия. Аммон: Мажалла аш-шариа ва-л-қонун би-л-жомиа ал-Урдуния.

Муҳаммад Абдулазим аз-Зурқоний. (нашр йили кўрсатилмаган). Маноҳил ал-ирфон фи улум ал-Қуръон. Матбаату Исо ал-Ҳалабий.

Муҳаммад Бакр Исмоил. Ибн Жарир ат-Табарий ва минҳажуҳу фи-т-тафсир. (1991). Қоҳира: Дор ал-манор.

Муҳаммад ибн Али ал-Матарий. (2017). Ал-Хато’у фи нисба ал-ақвол фи кутуб ат-тафсир: диросат ан-назария ва амсила ат-татбиқия. Жомиа Андалус.

Муҳаммад ибн Али ал-Матарий. (2017). Ал-Хатоу фи нисба ал-ақвол фи кутуб ат-тафсир: диросатун назария ва амсилатун татбиқия. Жомиату Андалус.

Муҳаммад ибн Али аш-Шавконий. (1997). Фатҳ ал-қодир ал-жоми байна фаннай ар-ривоя ва-д-дироя мин илм ат-тафсир / Таҳқиқ Абдураҳмон Умайра. ал-Мансура: Дор ал-вафо.

Муҳаммад ибн Баҳодир аз-Заркаший. (1980).

Ал-Бурҳон фи улум ал-Қуръон / Таҳқиқ Муҳаммад Абул Фазл Иброҳим. Байрут: Дор ал-маърифа.

Муҳаммад ибн Баҳодир аз-Заркаший. (1957).

Ал-Бурҳон фи улум ал-Қуръон / Таҳқиқ Муҳаммад Абул Фазл Иброҳим. Байрут: Дор иҳё кутубил арабия.

Муҳаммад Маҳмуд Ҳур. (2003). Ат-Тафсир ва рижолуҳу: манҳажун таълими ли-л-маоҳид ал-Қуръония. Жидда: Дор нур ал-мактабот.

Муҳаммад Ҳусайн аз-Заҳабий. (1995). Ат-тафсир ва-л-муфассирун. II жилдда. Қоҳира.

Обидов Р. (2006). Қуръон мавзуларининг маънавий-тарихий аҳамияти. Тошкент: «Тошкент ислом университети» нашриёт-матбаа бирлашмаси.

Одил Нувайҳиз. (нашр йили кўрсатилмаган). Мўъжам ал-муфассирин мин садр ал-ислам ҳатта ал-аср ал-ҳозир. Учинчи нашр. Ж. II. Байрут: Муассаса Нувайҳиз ас-сақофия ли-т-та’лиф ва-т-таржима ва-н-нашр.

Пиотровский М.Б. (1991). Коранические сказания. Москва.

Резван Е.А. (1984). «Адам и бану адам в Коране (к истории понятий «первочеловек» и «человечество»)», Ислам. Религия, общество, государство. Москва.

Резван Е.А. (2005). Коран и его толкования (тексты, переводы, комментарии). Москва.

Салоҳ Абдулфаттоҳ ал-Холидий. (2008). Ат-Тафсир ва-т-та’вил фи-л-Қур’он ал-карим. Аммон: Дорун нафоис.

Стори Ч.А. (1972). Персидская литература. Биобиблиографический обзор в трех частях. Пер.с англ., переработал и дополнил Брегель Ю.Э. Ч. 1-3. М.: Наука.

Сулаймон ибн Солиҳ ал-Қаръовий. (2004).

Ат-Тафсирул илмий ал-муосир ва асаруҳу фи кашф ал-эжоз ал-илмий ли-л-Қур’он ал-карим. Ар-Риёд: Дор ал-ҳазора лин нашр ват тавзиъ.

Тақиюддин Абул Аббос ибн Таймия ал-Ҳарроний ал-Ҳанбалий. (1980). Ал-Муқаддима фи усул ат-тафсир. Байрут: Дор Мактаба ал-ҳаёт.

Тоҳа Обидин Ҳамад. (2014). Ат-Таҳрир фи усул ат-тафсир. ад-Даммом: Мактаба ал-мутанаббий.

Тоҳир Маҳмуд Муҳаммад Яъқуб. (2004). Асбоб ал-хато’и фи-т-тафсир: диросатун таъсилия. Ж. 2.

Ад-Даммом (Саудия Арабистони): Дор Ибн ал-Жавзий.

Фаҳд ибн Абдураҳмон ар-Румий. (1994). Буҳус фи усул ат-тафсир ва маноҳижиҳи. Ар-Риёд: Мактабат ат-тавба.

Фролов Д.В. (1992). Мусульманская экзегетика и Коран // Восток. № 6.

Холид Абдураҳмон ал-Акк. (йили кўрсатилмаган). Усулут тафсир ва қовоидуҳу. Байрут: Дор ан-нафоис.

Ҳибатуллоҳ ибн Салом ал-Муқриий. (1984).

Ан-Носих вал мансух / Заҳир Шовиш, Муҳаммад Канъон. Байрут: ал-Мактабатул исламия.

Ҳусайн ибн Али ал-Ҳарабий. (2008). Қавоид ат-таржиҳ инда-л-муфассирин диросатан назариятан татбиқиятан. Ар-Риёд: Дор ал-Қосим

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. (2013). Қуръон илмлари. Тошкент: «Hilol-Nashr» нашриёти.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. (2019). Қуръон ва суннатдаги илмий мўъжизалар. Тошкент: Hilol-nashr.

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф. Ҳадис ва ҳаёт. (2019). 30-жуз. Қуръон фазилатлари китоби. Тошкент: «Hilol» нашриёт-матбааси.

Шамсуддин ад-Довудий. (2002). Табақот ал-муфассирин. Байрут: Дор ал-кутуб ал-илмия.

Яъқуб Чархий тафсирининг туркий таржимаси. (2010). Ҳамадоний Ҳожи таржимаси / нашрга тайёрловчилар И.Усмонов, Г.Саидова. Тошкент: ЎзР ФА Асосий кутубхонаси босмахонаси.