Қуръон қиссалари ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари

Doniyor Muratov; Robiyaxon  HAMROQULOVA

doi:10.47980/MOTURIDIY/2024-3/7

Authors

Doniyor Muratov ssociate Professor o f the International Islamic Academy o f Uzbekistan. A.Qadiri str. 11, 100011, Tashkent
Robiyaxon HAMROQULOVA aster’s student o f the International Islamic Academy o f Uzbekistan. A.Qadiri str. 11, 100011, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2024-3/7

Keywords:

қисса, ҳадис, қиссачи, ҳикоя, уммат, хабар, наба, ривоят

Abstract

Мазкур мақола ислом динининг бирламчи манбаси Қуръони каримда зикр этилган қиссалар ҳақидаги умумий маълумотларни жамлаган ва мавзуга доир муаллифларнинг таҳлил ва мулоҳазаларини акс эттирган. Мавзуни очиб беришда қисса сўзининг луғавий ва истилоҳий маънолари, Қуръондаги қиссаларнинг ўзига хос жиҳатлари, бошқа қиссалардан фарқи, Қуръонда такрорланиши, давр эътиборидан турлари ва мавзуларига тўхталинган.
Қиссалар инсонларни онгига тезроқ етиб борадиган халқона иборалар ишлатган ҳолда инсонга психологик таъсир ўтказиш воситаларидан бири ҳисобланади. Чунки, қисса мантиқий ўзаро бир-бирига мос тартибли, қисқа ҳолда келтирилгани учун ундан аҳамиятсиз тафсилотлар тушириб қолдирилади. Ундаги сюжетлар шу даражада кетма-кет ва бир бирига боғланган бўладики, қисса тингловчиси ё ўқувчиси уни ҳар доим қайсидир мақсадни ифода этишини сезади ва охиригача диққат ва қизиқишда бўлади. Қиссалар ўзининг тарбиявий ёндашувига эга: ақлни тарбиялаш, руҳни тарбиялаш, жисмни тарбиялаш, ўрнак билан тарбиялаш, насиҳат билан тарбиялаш.
Қуръон қиссаларида пайғамбарлар, уларнинг умматлари, яхши ва солиҳлар ҳамда гуноҳкор ва фосиқ инсонлар ҳаётидан сўз очиб уларнинг оқибатлари кўрсатилади ва улардан ибрат олишга чақирилади. Муҳаммад (с.а.в.) ҳам қиссалар орқали умматларнинг оқибатларини мусулмонларга етказганлар ва бу билан ўз замондошларини огоҳлантирганлар.
Қуръон қиссаларининг ўзига хослигидан яна бири баъзи ўринларда асосий персонажнинг номи зикр қилинмайди. Шунингдек, воқеа бўлиб ўтган жой, санаси ҳам берилмаслиги мумкин. Шунинг учун қиссаларда фақат ибрат олишга эътибор қаратилган дейиш мумкин.

References

Dammen McAuliffe, J. (2002). Encyclopaedia of the Qur'an. Boston: Brill.

Eyüpoğlu, O. (2009). Günümüze Bakan Yönleriyle Peygamber Kıssaları (Sosyolojik ve Pedagojik Açıdan). Samsun’da Kur’ân Günleri // Kur’ân Sempozyumu Kur’ân ve Risalet. Ankara: Fecr Publications.

Nurefşan Avseren, Z. (2020). Şahsiyet eğitimi açisindan Kur’ân kissalarinda kadin davranişlari. Malatya: Institute of Social Sciences of İnönü University.

Yashar Seyhan, B. (2006). Kitab-i mukaddes ve Kur’an’daki kissalarin karşilaştirilmasi. Kahramanmaraş: Institute of Social Sciences of Kahramanmaraş Sütçü İmam University.

Yazici, E. (2019). Yemen bölgesiyle ilgili Kur’ân kıssalarının tarihsel ve kültürel açidan tahlili. Adana: Çukurova University Institute of Social Sciences.

Yilmaz, A. (2008). Kur’an’daki Kıssaların Din Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi. Sakarya: Institute of Social Sciences of Sakarya University.

Ibn Asir, Izzuddin. (1987). Al-Kamil fi at-Tarikh. Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyya.

Abdullaev, A. G. (2011). Quran Studies. Tashkent: Tashkent Islamic University Publishing-Printing Association.

Mirkah Khatib, A. (2009). Ayat at-Tarbiya fi al-Qisas al-Qur’ani. Omdurman: Jamia’ Omdurman al-Islamiya.

Ahmad ibn Faris. (n.d.). Mu’jam Maqayis al-Lughat. Beirut: Dar al-Fikr.

Ahmad, Zahra. (2002). Al-Qiyam at-Tarbawiyyah fi al-Qisas al-Qur’ani. Khartoum: Jamia’ al-Khartoum.

Ashkar, Omar Suleiman. (1997). Sahih al-Qasas al-Nabawi. Jordan: Dar an-Nafa’is.

al-Ghazali, Muhammad. (2005). Nazareth fi al-Qur’an. Cairo: Nahda Misr.

al-Zarkashi, Muhammad. (2006). Al-Burhan fi Ulum al-Qur’an. Cairo: Dar al-Hadith.

Zahir Hafiz, A. (1990). Al-Qisas al-Qur’ani Bayna al-Aba wa-l-Abna. Damascus: Dar al-Kalam.

Zaydan, A. (1998). Al-Mustafad min Qisas al-Qur’an. Beirut: Mu’assasa ar-Risala.

Abdulaziz Mansur. (2009). Translation and Interpretation of the Meanings of the Holy Qur’an. Tashkent: Tashkent Islamic University Publishing House.

Ibn Aqila al-Makki. (2006). Az-Ziyada wa al-Ihsan fi Ulum al-Qur’an. Sharjah: Jamia’ al-Shariqa.

al-Suyuti, Jalaluddin & al-Mahalli, Jalaluddin. (2016). Tafsir al-Imamayn Jalalayn. Beirut: Dar Ibn Kathir.

Ibn Manzur al-Misri. (n.d.). Lisan al-Arab. Beirut: Dar al-Sadir.

Muradov, D., & Mahmasobirova, F. (2019). Narrative Genre in Hadith Literature. Lessons of Imam Bukhari, No. 1.

Mu’jam al-Wasit. (2005). Cairo: Maktaba lishuruq ad-Dawliya.

Rashidov, A. (2024). Quranic Sciences. Tashkent: Munir.

al-Suyuti, Jalaluddin. (2008). Itqan fi Ulum al-Qur’an. Beirut: Mu’assasa ar-Risala.

al-Khatib, A. (1975). Qisas al-Qur’an: Logic and Concept. Beirut: Dar al-Ma’arifa.

Khaldarov, D. (2017). The Problem of Artistic Style in Contemporary Uzbek Short Stories (Based on the Short Stories of Shoyim Botaev and Nazar Eshonqul). Doctor of Philosophy (PhD) Dissertation in Philology. Tashkent: Science and Education Polygraph.

Khalid Suleiman. (1996). Ash-Shakhsiyat fi al-Qisas al-Qur’ani. Irbid: Jamia’ al-Yarmuk.

Khalidi, Caloh. (n.d.). Al-Qasas al-Qur’ani. Damascus: Dar al-Kalam.

Hamdi, edited by Mahmoud. (1999). Al-Mawsu’a al-Qur’aniyya al-Mutahassisa. Cairo: Al-Azhar.

Tahir, Hamid Ahmad. (2023). Quranic Stories (Translator: A. Zayriev). Tashkent: Shamsuddin Khan Bobokhanov.

Sharqawi, Ahmed Mohammad. (2001). Al-Mar’a fi al-Qisas al-Qur’an. Cairo: Dar al-Salam.

Mu’jam Mustalahat al-Ulum ash-Shar’iyya.

Mu’jam Mustalahat al-Ulum ash-Shar’iyyah. (2017). Riyadh: Maktaba al-Malik Fahd al-Watani.

Shermurodov, T. Qissalar, alqissalar... Retrieved from [http://www.e-adabiyot.uz/adabiyotshunoslik/550-maqola.html].

(2017). Riyadh: Maktaba al-Malik Fahd al-Watani.

Shermurodov, T. Stories, Stories… Retrieved from [http://www.e-adabiyot.uz/adabiyotshunoslik/550-maqola.html].