“ҲОШИЯ АЛА АЛ-КАШШОФ” АСАРИНИНГ ТАФСИРШУНОСЛИКДАГИ АҲАМИЯТИ

Abstract

Мақолада Саккокийнинг “Мифтаҳ ал-улум” асари ақлий тафсирлар ривожида муҳим ўрин тутгани, “Кашшоф” шарҳларининг аксари мазкур асар чуқур ўрганилганидан кейин ёзила бошлагани, Тафтазоний ва Журжонийларнинг “Кашшоф”га ёзган ҳошияларида бунинг тасдиғини кўриш мумкинлиги таъкидланган.
Шу билан бирга, Журжоний наздида Замахшарийнинг даражаси юксак бўлгани, олим “Кашшоф”га ёзган ҳошиясида Замахшарийнинг тафсирдаги услубини очиб бергани асосланган. Журжоний Замахшарийнинг тафсиридан тушунилиш қийин ва изоҳталаб ўринларни шарҳлаб, мусаннифнинг мақсадини, у қўллаган тил ва балоғат қоидаларини очиқлаб ўтган.
Журжоний “Ҳошия ала ал-Кашшоф” асарида тил қоидалари, луғат ва эъроб йўналишларига катта аҳамият беради. Изоҳталаб сўзларни сарф ва наҳв қоидаларига кўра изоҳлайди. Бунинг учун ҳатто араб шеъриятидан далиллар келтиради. Ақоид ва ислом тушунчаси йўналишидаги масалалар борасида ҳам баҳс юритади. Қироатлар ва тажвид илмига оид тафсилотларни шарҳлайди ва айрим ўринларда “Кашшоф” соҳибини танқид қилади.
Журжоний “Кашшоф” соҳиби тафсирида қўллаган айрим жумлаларни унинг бошқа асарлари воситасида очиқлаб ўтган. Масалан, ҳошияда Замахшарийнинг  “ал-Фоиқ”, “ал-Муфассал”, “Асос ал-балоға” каби асарларидан манба сифатида фойдаланилган.
Хулоса қисмида Журжонийнинг мазкур ҳошияси Мовароуннаҳрда ёзилган бошқа тафсир асарларига хос луғат ва тил қоидаларининг устуворлиги анъанасини ўзида акс эттирган муҳим манбалар қаторидан ўрин олгани ва асрлар давомида сунний тафсирлар қаторида ўрганиб келинаётгани таъкидланган.