MUHAMMAD SANOULLOH MAZHARIYNING HAYOTI VA ILMIY MEROSI

Fotima Xojaliyeva; Doniyor Muratov

doi:10.47980/MOTURIDIY/2024-4/8

Authors

Fotima Xojaliyeva master of International Islamic Academy of Uzbekistan A.Qadiri str. 11, 100011, Tashkent
Doniyor Muratov Associate Professor o f the International Islamic Academy of Uzbekistan A.Qadiri str. 11, 100011, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2024-4/8

Keywords:

Sanoulloh Mazhariy, Hindiston, tafsir, mufassir, hadis, fiqh, qozi, tasavvuf, naqshbandiylik

Abstract

Maqolada XVIII asr Hind o‘lkasining mashhur ulamolari Shoh Valiyulloh Dehlaviy (1703-1762 yy.) va Mirzo Mazhari Joni Jonon Naqshbandiy (1699-1781 yy.)larning ko‘zga ko‘ringan shogirdi Sanoulloh Panipatiy Naqshbandiy Mujaddidiy Mazhariy (1731-1810 yy.) haqida ma’lumotlar yoritilgan.
Sanoulloh Mazhariy yoshligidan diniy ta’lim olishga kirishib, ko‘plab ilmlarni egallaydi. Yosh bo‘lishiga qaramay 1750-yilda Panipat shahriga qozi qilib tayinlanadi. U fiqh, hadis, tafsir, qiroat, tasavvuf, lug‘at kabi ilmlarda chuqur bilim egasi bo‘lgani sabab hamasrlari tomonidan «Zamonining Bayhaqiysi», «Zamonining Tahoviysi» deya e’tirof etilgan.
Shuningdek, maqolada Sanoulloh Mazhariy tasavvuf ilmini shayx Sunnomiy (vaf. 1748-y.) va Mirzo Mazhari Joni Jononlardan o‘rganib, ularga o‘rinbosar bo‘lgani, naqshbandiya tariqatida ulug‘ maqomni egallagani hamda olimlarning bu boradagi e’tiroflari hatto ayoli Bibi Achibe ham tariqat yo‘lini tutgan ayollardan bo‘lgani ochib berilgan.
Xulosa qismida Sanoulloh Mazhariy butun umrini islom shariatini o‘rgatish, yetkazish, himoya qilish va targ‘ib qilishga bag‘ishlab, tafsir, hadis, fiqh, tasavvuf kabi turli ilm sohalarga doir o‘ttizdan ortiq asar yozib qoldirgani bayon qilingan. Uning «Tafsir al-Mazhariy», «La budda minhu», «Haqiqat al-Islom», «Tazkirat al-mavt va-l-qubur», «Tazkirat al-maod», «Irshod at-tolibin» kabi asarlari chop qilingan.

References

Abdülhamit Birışık. (2001). Hind altkıtası düsünçe ve tefsir ekolleri. Istanbul: İnsan Yayınları.

Birışık, A. (1998). Hindistan: VI. Hindistan’da İslâm Araştırmaları. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 18, 94-101. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.

Tosun, N. (2009). Senâullah Pânîpetî. In Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Vol. 36, pp. 506-507). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.

Cemalettin Özdemir. (1989). Şah Veliyyullah Ahmed İbn Abdirrahim ed-Dehlevi Hayatı, Eserleri ve Fikirleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Ethem Ruhi Fığlalı. (1983). XIX Yüzyıl Sonlarında Hindistan (Mezhepler Tarihi Açısından Bir Bakış). Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi.

DeLorenzo,-y. A. T. (1980). The life and works of Qadi Thana Allah of Panipat. *Hamdard Islamicus, 3*(3), 81-94. Karachi, Pakistan: Hamdard Foundation.

Hayrettin Karaman. (1996). İslam Hukukunda İctihad. Istanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.

Hayrettin Karaman. (2000). Şah Veliyyullah, Hayatı ve Eserleri. İctihad, Taklîd ve Telfîk Üzerine Dört Risâle. Istanbul: İz Yay.

M.Nuri Pakdemirli, Abdülhamit Birışık. (2013). Hint Altkıtası Geleneksel Öğretim Kurumlarında Yürütülen Din Eğitimi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi.

Mahmud Hasan Orif Zokir. (1995). Tazkira Qozi Muhammad Sanoulloh Panipati. Lahor: Saqofatul Islomiya.

Mehmet Erdoğan. (1994). Şah Veliyullah Dihlavı. Istanbul.

Ömer Nasuhi Bilmen. (2014). Tabakâtu’l-Müfessirîn. Istanbul. J. II.

Sharif Abdulhay ibn Faxriddin Hasaniy. (1999). Nuzhatul xavotir vabahjatul masami’ van navozirur i’lam bi man fi tarixil Hind minal a’lam. Dor Ibn Hazm.

Siyalkutî, Muhammed Beşir. (n. d.). Eş-Şah Veliyyullah: Hayâtuhû ve Da’vâhu. İslamabad.

Şükrü Özen. (1992). Şah Veliyyullah, Hayatı, Mücadelesi ve Eserleri. Mezheplerin Doğuşu ve İçtihad Tartışması. Istanbul: Pınar Yayınlerı.

Zafarulloh Xolid Dovudiy. (1995). Pakistan ve Hindistan’de Şah Veliyullah ad-Dehlavi’den Günümüze Kadar Hadis Çalışmaları. Istanbul: İnsan Yayınları.