ТАФСИРЛАРДАГИ УСЛУБЛАР ВА УЛАРДАГИ ТУРЛИЛИК САБАБЛАРИ

Davronbek MAKHSUDOV

doi:10.47980/MOTURIDIY/2023-3/1

Authors

Davronbek MAKHSUDOV Doctor o f Historical Sciences, First Deputy Chairman of the Committee on Religious Affairs of the Republic of Uzbekistan. A.Kadiri str. 12, 100011, Tashkent

DOI:

https://doi.org/10.47980/MOTURIDIY/2023-3/1

Keywords:

муфассир, тафсирдаги ёндашув, турлилик, ихтилоф, фарқ, сабаб ва омил

Abstract

Асрлар оша кўплаб тадқиқотчи ва олимларни тафсирлар билан бир қаторда уларнинг турлари ҳам қизиқтириб келган. Шу нуқтаи назардан тафсир турлари, уларнинг фарқли ва ўхшаш томонлари каби масалалар қайта-қайта ўрганилган. Тафсир илми икки қисмга, яъни “ат-тафсир бил-маъсур" – нақл асосидаги тафсир ва “ат-тафсири бир-раъй" – ақл ва ижтиҳод асосидаги тафсирга ажратиб тадқиқ қилиш анъанаси мавжуд.
Аслида ҳам мавжуд тафсир китоблари таҳлил қилинса, улар ёки нақл, яъни ҳадис, саҳобалар ривоятлари асосида ёки ақлий илмлар асосида ёзилганини кўриш мумкин. Бироқ, нақлий тафсирларда фақатгина нақлий маълумотлар, ақлийларида эса, фақатгина ақлий маълумотлар бўлади холос, деган қоида мавжуд эмас. Шу боис, иккаласи аралашган китобларни топилиши ҳам табиий ҳол. Масалан, нақлий тафсирлардаги ривоятларнинг айримларини афзалроқ эканини ажратиш ва “таржиҳ" қилишда ақлий илмларга таянган ҳолатлари кузатилади. Бунинг акси, ақлий тафсирларда ҳам нақлий ривоятлар учраб туради, бироқ далилларнинг аксарият қисми ақлий бўлгани сабабли улар ақлий тафсирлар қаторида саналади.
Олимлар тафсир услубларини қуйидаги тўрт турга бўлганлар: таҳлилий, ижмолий, муқорин, мавзуий. Ушбу мақолада тафсирнинг таҳлилий, ижмолий ҳамда муқорин турлари ҳақида сўз юритилади.

References

Тоҳа Обидин Ҳаммод. (2016). Ат-Таҳрир фи усулит тафсир. ад-Даммом: Мактабатул мутанаббий, 2014.

Абдуллаев А. (2016). Қуръоншуносликка оид илмлар. Тошкент: “Мовароуннаҳр” нашриёти.

Махсудов Д. (2019). Тафсир илмига кириш (ўқув қўлланма. Тошкент: “Qaqnus” нашриёти.

Махсудов Д. (2019). Мовароуннаҳр ҳанафий мазҳаби муфассирлари (XIII-XV асрлар). Монография. Тошкент: Ўзбекистон халқаро ислом академияси нашриёт-матбаа бирлашмаси.

Сауд ибн Абдуллоҳ ал-Фунайсон. (2005). Ихтилофул муфассирин асбобуҳу ва осоруҳу. Байрут: Оламул кутуб.

Одил Нувайҳиз. (йили кўрсатилмаган). Мўъжамул муфассирин мин садрил ислам ҳаттал асрил ҳозир. Учинчи нашр. Ж. II. Байрут: Муассасату Нувайҳизис сақофия лит таълиф ват таржима ван нашр.

Холид Абдураҳмон ал-Икк. (йили кўрсатилмаган). Усулут тафсир ва қоваидуҳу. Байрут: Дорун нафоис.

Жамолуддин Қосимий. (1957). Маҳосин ат-таъвил. Дор иҳё ал-кутуб ал-арабия. Ж. 2.

Муҳаммад ибн Жарир ат-Табарий. (2020). Жомиъ ул баён ъан таъвили айил-Қуръан. Аҳмад Муҳаммад Шокир таҳқиқи. Муассасату-р-рисала. Ж. 30.