«ВУЖУҲ ВА НАЗОИР» ИЛМИДА ИЖОД ҚИЛГАН ОЛИМЛАР ВА УНГА ОИД АСАРЛАР ТАҲЛИЛИ
Keywords:
Қуръон, Қуръон илмлари, вужуҳ, назоир, тафсир, шарҳ, талқин, лафз, маъно, исмAbstract
Мазкур мақолада «вужуҳ ва назоир» илмида ижод қилган олимлар, мазкур илмга оид асарлар, бугунги кунда олиб борилаётган тадқиқотлар ҳақида маълумот берилган. «Вужуҳ ва назоир» илми
асосчиси саҳобий Ибн Аббос (р.а.), шунингдек, унинг шогирдлари бўлган тобеин Икрима ибн Абдуллоҳ ва Али ибн Абу Талҳа орқали силсилавий тарзда Муҳаммад ибн Соиб Калбий каби кўплаб илк давр Қуръон олимларига тарқалгани, аммо уларга мансуб асарлар ҳозирги кунга қадар етиб келмагани ёритилган. Шу сабабли, «вужуҳ ва назоир» илмига оид сақланиб қолган энг қадимий манба Муқотил ибн Сулаймонга (ваф. 767 й.) тегишли «ал-Вужуҳ ва-н-назоир фи-л-Қуръон ал-азим» асари экани, асарда унинг дунёқараши ва эътиқодий ёндошувлари ҳам акс этгани, бу эса ўз даврида унга қўйилган айбловлар ўринли эмаслиги, балки у тўғри эътиқод тарафдори
бўлгани аниқланган. Бундан ташқари, Муқотил ибн Сулаймоннинг асари тарихи, таркибий тузилиши, замонавий нашри ҳамда тадқиқотчи ношири ҳақида қисқача маълумотлар берилган. Шу билан бирга, Муқотил ибн Сулаймондан кейинги даврда «вужуҳ ва назоир» илмига тегишли асарлар ёзган Ҳорун ибн Мусо (ваф. 787 й.), Яҳё ибн Салом (ваф. 816 й.), Ҳаким Термизий (ваф. 932 й.) ва Исмоил Ҳирий (ваф. 1039 й.) каби олимларнинг асарлари, улардаги ўзаро ўхшаш ва фарқли жиҳатлари, асарларнинг услубидаги ворисийлик ҳамда кейинчалик юзага келган ўзгаришлар очиб берилган. Шунингдек, «вужуҳ ва назоир»га оид асарлардаги шарҳланган сўзларнинг ўзаро қиёсий таҳлили амалга оширилган ва сўзларнинг жойлашув тартибининг сабаблари муҳокама қилинган. Шарҳланувчи сўзларнинг
кетма-кетлиги мазкур сўзлар атама ўлароқ Қуръони каримнинг аввалидан охирига қадар учраш тартибига асослангани борасидаги фараз илгари сурилган.
References
Яҳё ибн Салом. (1979). Ат-Тасориф. Ҳ.Шалабий тадқиқоти. Тунис: Дор ат-Тунисия ли-н-нашр.
Ал-Аво Салво Муҳаммад. (1998). ал-Вужуҳ ван-назоир фил-Қуръон ал-карим. Байрут: Дор аш-шуруқ.
Ибн Халликон. (2006). Вафоёт ал-аъён. Ж. 4. Мактаба аш-шомила.
Абу Аҳмад Абдуллоҳ ибн Абдуллоҳ Журжоний Ибн Адий. (1984). Ал-Комил фий зуафо ар-рижол. Байрут: Дор ал-фикр. Т. 6.
Али Сомий Нашшор. (2008). Нашъат ал-фикр ал-фалсафий фил-ислам. Қоҳира: Дор ал-маориф.
Муқотил ибн Сулаймон. (2005). ал-Вужуҳ ва-н-назоир фи-л-Қуръон ал-азим. Ҳ.С.Зомин нашрга тайёрлаган. Бағдод-Дубай: Марказ Жумъа ал-Можид.
Ибн ал-Жавзий. (1987). Нузҳат ал-аъйун ан-навозир фи илм ал-вужуҳ ва ан-назоир. Байрут: Муассаса ар-рисола.
Мунажжид Н.М. (1999). ал-Иштирок ал-лафзий фи-л-Қуръон ал-карим: байна-н-назария ва-т-татбиқ. Дамашқ: Дор ал-фикр.
Ҳорун ибн Мусо. (1988). ал-Вужуҳ ва-н-назоир фи-л-Қуръони-л-карим. Ҳ.С.Зомин нашрга тайёрлаган. Бағдод: Визора ас-сақофа вал-эълом.
Исмоил ибн Аҳмад ал-Ҳирий. (1995). Вужуҳ ал-Қуръон ал-карим. Ф.Хаймий нашрга тайёрлаган. Дамашқ: Дор ас-сақо.
Submitted
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Zafar FAKHRIDDINOV (Author)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
