IMOM SARAXSIY – YIRIK XALQARO HUQUQSHUNOS OLIM
Keywords:
xalqaro huquq, islom huquqi, yurist, din, islom, «Kitobul-mabsut» (Mufassal kitob), usulul-fiqh, manbalar, faqih, ta’limot, mujtahid, «Sharh as-Siyar al-Kabir»Abstract
Ushbu maqola XI asrda yashab ijod qilgan Muhammad ibn Аhmad Аbu Bakr Saraxsiyning hayoti va ilmiy merosiga bag‘ishlangan. Unda Saraxsiyning huquqshunos sifatida xizmatlari bayon etiladi. Saraxsiy islom huquqining rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shish bilan birga, islom olamida birinchi bo‘lib xalqaro huquq yo‘nalishiga asos solgan. Saraxsiy asarlarida norma ijodkorligi, huquqni tushunish metologiyasi, huquqning ilmiy nazariy va amaliy masalalari batafsil yoritilgan. Markaziy Osiyo, xususan, O‘zbekiston «Musulmon dunyosining Gugo Grotsiysi» deb nom olgan zabardast olim Muhammad ibn Аhmad Saraxsiy asarlari tufayli xalqaro huquq tug‘ilgan vatandir. Saraxsiy arab olimi Muhammad Shayboniyning «Xalqaro huquq kitobi»ga sharhlar yozish asnosida birinchi bo‘lib «siyar» – «xalqaro huquq»ni huquqning alohida va mustaqil sohasi sifatida ta’riflagan. Xalqaro huquqda Imom Sаraxsiyning o‘rni beqiyos ekanligini nafaqat Sharq olami balki, G‘arb olami ham tan olib kelmoqda. Imom Saraxsiy har tomonlama chuqur tahlil ostida Muhammad Shayboniyning as-Siyar al-Kabir asariga bergan fundamental ta’rifi hali hamon xalqaro huquq uchun asosiy ustun bo‘lib xizmat qilib kelmoqda. Imom Saraxsiy nafaqat xalqaro huquq sohasida balki, Islom huquqi sohasida ham mumtoz adabiyotlarni meros qilib qoldirgan. Ushbu jarayonlarni umumlashtirgan holda O‘rta asrlar musulmon olamida to‘plangan ilmiy bilimlar g‘arbda Uyg‘onish davrini tayyorlash uchun asosiy fundament vazifasini bajarganligini ko‘rishimiz mumkin.
References
Yuldasheva G. (2018). Xalqaro huquq. Тjshkent: TDYU nashriyoti.
Umarxonova D.Sh., Umriddionov A.I. (2021). Vizual Xalqaro huquq. T.: «Yuridik adabiyotlar publish».
Ochilov B.E., Odilqoriyev X.T. (2007). Xalqaro ommmaviy huquq. Toshkent davlat yuridik universiteti. Toshkent: Adolat.
Umarxonova D.Sh., Umriddionov A.I. (2021). Vizual Xalqaro huquq. T.: «Yuridik adabiyotlar publish».
Lukashuk I.I., Saidov A.X. (2007). Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari: darslik. Toshkent: Oʻzbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti.
Nguyen Quoc Dinh. (1994). Droit International public. Patrick Daillier et Alain Pellet. 5-edition.Paris, L.G.D.J., Grotsius, pere du droit international.
Scatt J. (1928). The Spanish Origin of International Law. N.Y.
Гроций Г. (1956). О праве войни и мира. Tри книги. Mосква.
Камаровский Л.А. (1895). Основные вопросы науки международного права. Mосква.
Yunusov H. (2022). Islom va xalqaro huquq. Islom xalqaro huquq ta’limoti: Saraxsiyning xalqaro-huquqiy qarashlari. Monografiya. T.: «Lesson press».
A’zamxoʻjayev S., Zikrullayev M., Shojalilov Sh., Moʻminov D., Saidjalilov S. (2011). «100 Markaziy Osiyo mutafakkirlari». Toshkent Islom universiteti; T.: «Yangi nashr».
Norman Calder. «as-Sarakhsi», Muhammad b. Ahmad b. Abu Sahl Abu Bakr, Shams al-A’imma. Encyclopedia of Islam (Leiden: Brill, 1997 Second Edition) // Zahid Jalay article of «Imam Sarakhsi» // www.academia.edu
Abd al-Hai al-Laknavi (1906). al-Fawaid al-Bahiyah fi Tarajim al-Hanafiyah. Quetta: Maktaba Omariyah.
Rafiq al-Ajam. (2008). «Biography of Imam Sarakhsi», «Usul al-Sarakhsi». Karachi: Qadimi Kutub Khana. 15. Pleaders. Article of «Father of internationl law», july 3, 2022.
Muhammad ibn Ahmad. (1989). «Mabsut» Birinchi juz. Bayrut, «Dor al-maʻrifa».
Abu al-Wafa al-Afghani. (1993). «Usul al-Sarakhsi». Beirut: Dar al-Kutub al-lliyah.
Abdulloh Abdulhamid Saad. (2007). «O‘rta Osiyo olimlari qomusi». Imom Buxoriy ilmiy-ma’rifiy markazi.
Uvatov U. (2021). «Renessans olimlari qomusi». Toshkent: «O‘zbekiston xalqaro islom Akademiyasi».
Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf. (2021). «Kifoya»/1-juz. T.: «Hilol-Nashr».
Downloads
Submitted
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Muhammadnur MURODKHANOV, Khaydarali YUNUSOV (Author)
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License.
